Torfowiska wysokie

Strona główna

Informator turystyczny

Szlaki

Przewodnik

Facebook

Aktualności

Bibliografia

Miejscowości widmo

Ścieżki przyrodnicze

Ścieżki dydaktyczne

Rezerwaty

Karpaty słowackie

Historia

Beskid Niski

Zaloguj

Licznik odwiedzin

	Dziś	373
	Wczoraj	628
	Razem	3327922

Torfowiska wysokie

Wpisany przez Lucyna Beata Pściuk

Jednym z najpiękniejszych miejsc w Bieszczadach jest Obniżenie Górnego Sanu. Znajduje się tu kilka wyjątkowych atrakcji turystycznych. Wśród nich są torfowiska wysokie.

Fot. Grzegorz Tokarz

Dwa z nich są udostępnione turystycznie. Po torfowiskach wysokich w Tarnawie biegła ścieżka spacerowa, można było podziwiać roślinność torfowisk spacerując po pomostach. W tym roku ścieżka ta zmieni swój charakter, powstanie ścieżka przyrodnicza, a pomosty zostaną wydłużone i będą tworzyć pętelkę. Powstanie też miejsce do odpoczynku, wiata, są już stołoławy i tablica informacyjna.

Fot.Grzegorz Tokarz

Drugie udostępnione torfowisko znajduje się na ścieżce spacerowej Tarnawa-Dźwiniacz. O ścieżce piszę tu

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=50&Itemid=57

Fot. Robert Mosoń

Czym jest torfowisko wysokie? Zbiorowiskiem roślin bagiennych i błotnych ukształtowanym na specyficznym, trudno przepuszczalnym gruncie. Budują je przede wszystkim mchy torfowce, tworzą one charakterystyczny układ kępek poprzedzielanych zagłębieniami tzw. dolinkami. Obumarłe rośliny powoli zwęglają się w środowisku wodnym ubogim w tlen. Torfowiska wysokie są bardzo zakwaszone, ubogie w związki azotu i wapnia. Przeważnie są zasilane przez wody opadowe. Proces tworzenia się torfu jest bardzo powolny, niektóre torfowiska mają i po 10 000 lat. Wszystkie nasze bieszczadzkie torfowiska maja naruszoną równowagę wodną. Tak o tym pisze były Dyr BdPN Wojomir Wojciechowski w swoich wspomnieniach (książkę polecam z całego serca, to skarbnica wiedzy o Bieszczadach): "Specjalnym skarbem Doliny Górnego Sanu są wysokie torfowiska. Jest ich kilka, największe w Tarnawie. W czasie wielkich melioracji w latach 70. próbowano odwodnić to torfowisko rowami otwartymi z jednej i drugiej strony. Zostało ono w ten sposób częściowo zniszczone w czasie wielkiej rekultywacji gruntu w Tarnawie, ale nie dano rad temu torfowisku, mimo że w pobliżu została przeprowadzona droga. Po przekazaniu doliny Bieszczadzkiemu Parkowi Narodowemu podniesiono stan wody, stosując odpowiednie zastawki.

Fot. Robert Mosoń

Wykonano drewniane kładki, oznakowano ścieżki wyłożone dylowankami, opisano występujące tu rośliny i udostępniono zwiedzającym."

Fot. Grzegorz Tokarz

W niektórych przewodnikach i w książkach popularno-naukowych piszą iż w Tarnawie na torfowisku wysokim znajduje się jedyne w Bieszczadach naturalne stanowisko boru bagiennego.

Fot. Grzegorz Tokarz

Grzegorz Haczewski, Józef Kululak, Krzysztof Bąk "Budowa geologiczna i rzeźba Bieszczadzkiego Parku Narodowego"

"Misy torfowisk" str. 127-130
" W dolinach górnego Sanu i jego dopływów występuje wyjątkowo duże, jak na Karpaty, nagromadzenie torfowisk (ryc.53). Ich nagromadzenie jest tu szczególnie duże w porównaniu z innymi częściami Karpat. Wzdłuż Sanu i Wołosatki jest aż 16 torfowisk większych od 0,5 ha. Znajdują się tu torfowiska niskie, przejściowe i wysokie. Najbardziej widoczne w rzeźbie dolin są torfowiska wysokie, dzięki charakterystycznym kopułom i zwykle znacznej rozległości. Powierzchnia każdego z torfowisk wysokich wznosi się najwyżej w części centralnej, gdzie przyrost torfu był najszybszy (ok. 1 mm/rok), a często też trwał najdłużej. Części brzeżne, czyli okrajki, obniżają się stopniowo do poziomu otoczenia i są zwykle bardziej zadrzewione.

Fot. Grzegorz Tokarz

Kopuły są przeważnie asymetryczne, opadają łagodnie w stronę koryt rzecznych, a ich wysokości są proporcjonalne do powierzchni torfowisk; w najbardziej rozległych sięgają nawet do 4,5 m wysokości ("Litmierz", "Tarnawa Wyżna I", "Łokieć".)
Najwięcej torfowisk uformowało się na terasie wysokości 4-6 m nad poziom koryta z wczesnego holocenu. Są to przeważnie torfowiska wysokie i leżą blisko koryt. Nieliczne torfowiska wysokie znajdują się także na terasie wyższej (6-10 m, z późnego glacjału), natomiast na terasie najniższej (1-2 m), występują jedynie torfowiska niskie.
Największe skupiska torfowisk nadrzecznych ciągną się wzdłuż Sanu, pomiędzy Łokciem, a Sokolikami Górskimi ("Łokieć", "Dźwiniacz Górny"

Fot. Grzegorz Tokarz

"Tarnawa Niżna" - 2 torfowiska, "Tarnawa Wyżna" - 4 torfowiska, "Litmierz', "Sokoliki Górskie" - 2 torfowiska. W niższej części doliny Sanu występują one pojedynczo ("Zakole", "Smolnik"). Torfowiska wysokie nad Sanem mają największe powierzchnie, np. "Litmierz" (9 ha), "Tarnawa Wyżna I" (9 ha) i najgrubsze warstwy torfu, np. "Tarnawa Wyżna A" - ponad 6 m; "Litmierz", "Zakole", "Dżwiniacz G" - ok. 4 m, "Łokieć", "Tarnawa Wyżna II" - 3 m . Dużo mniejsze są torfowiska wzdłuż Wołosatki między Ustrzykami Górnymi, a Wołosatem oraz wzdłuż Wetlinki w rejonie wsi Smerek. Nad Wołosatką przeważają torfowiska przejściowe i niskie, których główne skupiska znajdują się po obu stronach rzeki pomiędzy dopływami: Szczawinka i Kańczowa. Jedyne wysokie torfowisko "Wołosate" (rezerwat ścisły) dorównuje formom znad Sanu, ma ono ponad 1 ha powierzchni, kopułę wysokości 3 m i prawie 4 m miąższości torfu. Kilka torfowisk w dolinie Wołosatki-Wołosatego zostało pogrzebanych osadami rzecznymi ( w rejonie Ustrzyk Górnych 3 torfowiska i jedno koło Wołosatego); torf można stwierdzić jedynie we wkopkach lub przecięciach teras. Największe z torfowisk wzdłuż Wetlinki ("Smerek") zajmuje prawie 2 ha, ma 2,4 m miąższości i kopułę 2 m (Marek, Pełczyński 1962, Ralska-Jasiewiczowa 1969). [...]"

Fot. Beata Kalitan

[...]Interesującą cechą torfowisk w zlewni górnego Sanu jest ich występowanie na podłożu zbudowanym głównie ze żwirów i mad rzecznych, czyli osadów, które na ogół zapewniają dobre odwodnienie podziemne i nie dopuszczają do powstania mokradeł. Dla zbadania budowy geologicznej podłoża torfów wykopano liczne wiercenia na każdym z torfowisk nad Sanem. Większość z tych wierceń sięgnęła do podłoża torfów (Haczewski, i in., 1998 ; Kukulak 1998), co pozwoliło poznać charakter osadów wyścielających dna torfowisk i ukształtowanie podłoża tortu.

Bezpośrednim podłożem torfu jest wszędzie cienka (5-30 cm) warstwa mułu lub iłu bogatego w szczątki drewna. Leży ona najczęściej na osadach rzecznych (muły, piaski, żwiry) o grubości od kilkunastu centymetrów do 1,3 m. W drobnoziarnistych aluwiach pod niektórymi torfowiskami ("Tarnawa Wyżna I", "Dźwiniacz Górny" dają się wydzielić warstwy różniące się uziarnieniem, składane podczas wylewów rzeki na równinę zalewową. W innych torfowiskach są to osady niewysortowane, zaglinione, bezładnie ułożone, charakterystyczne dla stożków napływowych(2 torfowiska w Sokolikach Górskich, w Tarnawie Wyżnej, "Tarnawa Niżna II"Choć obfita zawartość frakcji piaszczystej w osadach rzecznych pod torfowiskami może być wynikiem nagromadzenia piasku dostarczonego przez rzekę, wydaje się, że jest to raczej efekt silnego wietrzenia chemicznego żwirów piaskowcowych poddanych działaniu wód podtorfowych. W tych miejscach, gdzie pokrywa osadów rzecznych erozyjnie rozcięta, torf leży bezpośrednio na tłustych iłach będących zwietrzeliną łupkowego cokołu teras. [...]"

[...]"

Fot. Noclegi u Mirosławy Torfowisko wysokie Wołosate

Adam Szary
"Bieszczadzki Park Narodowy
- Roślinność torfowiskowa w strefie torfowisk wysokich i ich okrajków"

Cel działania
Roślinność torfowiskowa na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego w latach 80-tych ubiegłego wieku została poddana intensywnym przeobrażeniom antropogenicznym, polegającym przede wszystkim na osuszaniu kompleksów torfowiskowych. Zbudowano wówczas system rowów melioracyjnych, a na otaczających je łąkach założono sieć drenów odwadniających. Od chwili przejęcia tych terenów przez Bieszczadzki Park Narodowy podjęto próby odwrócenia negatywnego wpływu wcześniejszych działań na tutejsze ekosystemy torfowiskowe.
Działania ochronne podjęte w ramach programu miały na celu hamowanie postępu sukcesji wtórnej na torfowiskach.

Fot. Robert Mosoń Czarcikęs

Równocześnie, w miejscu realizacji zabiegów rozpoczęto badania efektu prowadzonych czynności. Ponadto postanowiono przetestować możliwości przywrócenia dawnego poziomu lustra wód gruntowych, a także uchwycić reakcję roślinności na ewentualną poprawę uwodnienia podłoża. Prócz oczywistych skutków ekologicznych rezultatem programu ma być również sformułowanie rekomendacji dla aktywnej ochrony torfowisk w terenach górskich.

Fot. Grzegorz Tokarz

Metody
Podjęte w ramach programu zabiegi polegały głównie na koszeniu płatów szuwarowo-ziołoroślowych na obrzeżach kopuły torfowiska oraz wycinaniu formułujących się tam zakrzaczeń i zadrzewień (usuwanie spontanicznie wkraczającego samosiewu drzew0. Niezależnie wykonano też działania mające przyczynić się do lepszego nawodnienia miejscowo przesuszonych torfowisk - na terenie szczególnie odwodnionych okrajków zbudowano system zastawek wodnych powstrzymujących nadmierny odpływ wody. Wzdłuż rowów okalających torfowiska (dawne melioracje) zbudowano zastawki o konstrukcji ziemno-faszynowej. Pierwszym efektem działania było powstanie oczek wodnych. Już teraz zatrzymuje się tam woda, która nie tylko nie ucieka poza obszar torfowisk, lecz podsiąkając w kierunku kopuły torfowiska - może pozytywnie wpłynąć na stan jej uwodnienia.

Fot. Robert Mosoń

Aby określić wpływ koszeń i odkrzaczeń oraz zabiegów hydrotechnicznych na tutejszą roślinność, przeprowadzono badania monitorujące dynamikę płatów roślinnych. Głównymi poligonami działań były fragmenty mszary z klasy Oxycocco-Sphagnetea, ze szczególnym uwzględnieniem zbiorowisk brzeżnych części kopuły torfowiskowej. Dodatkowo, powierzchnie badawcze założono w strefie okrajkowej, gdzie przeważa roślinność torfowisk niskich, ziołoroślowa i szuwarowa.

Fot. Robert Mosoń Kwietnik na wiązownicy błotnej

Skartowano całe kompleksy torfowiskowe - łącznie z fragmentami boru bagiennego. W miejscach tych przeprowadzono inwentaryzację i ocenę stanu roślinności: wykonano 26 zdjęć fitosocjologicznych na jednoarowych powierzchniach i sporządzono mapy roślinności. Kartowanie powtórzono w 2010 roku, po zakończeniu działań programu aktywnej ochrony, co pozwoliło na wstępną ocenę efektywności podjętych działań. Rejestrowano również zmiany poziomu wód gruntowych - dla przetestowania bezpośredniego efektu nawadniania założono 6 studzienek piezometrycznych. w których dokonuje się odczytów dwukrotnie w każdym miesiącu. Równolegle prowadzono badania fitosocjologiczne na kopułach torfowisk wysokich w założonych punktach pomiaru poziomu wód gruntowych. Są one podstawą dla długookresowego zintegrowanego monitoringu fitosocjologiczno-hydrologicznego, który uzupełni dotychczasowy monitoring kartograficzny.

Fot. Grzegorz Tokarz Bagno zwyczajne

Efekt programu
Usuwanie zakrzewień i samosiewu drzew na kopulach torfowisk w płatach mszarów torfowcowych zdecydowanie poprawiło strukturę roślinności i stworzyło korzystne warunki dla rozwoju światłolubnych gatunków wysokotorfowiskowych, takich jak " modrzewnica północna Andromeda polifolia, turzyca skąpokwiatowa Carex pauciflora, żurawina drobnoowocowa Oxycoccus microcarpus, oraz licznych gatunków mchów torfowców ( z rodzaju Sphagnum).

Fot. Robert Mosoń Żurawina drobnoowocowa Oxycoccus microcarpus

Systematyczne usuwanie krzewów i samosiejek drzew wyraźnie stabilizuje powierzchnię mszarów torfowiskowych oraz zbiorowiska wełnianki pochwowatej Eriopphorum vaginatum. Na torfowiskach, gdzie zabiegów takich w ostatnim nie prowadzono, zaobserwowano wyraźny proces zmniejszania się areału tych zbiorowisk. w ich składzie florystycznym znacznie zwiększył się udział podrostów drzew, szczególnie brzóz, świerka i sosny. W ocienionej przez młode drzewa warstwie runa i mszaków zaobserwowano symptomy ustępowania roślin charakterystycznych dla torfowisk wysokich.

Fot. Robert Mosoń Borówka bagienne - pijanica

Znacznie szybsze, rozpoznawalne zmiany nastąpiły na okrajkach torfowisk, gdzie usunięto rozległe płaty zarośli wierzbowych i zadrzewień, które rozwinęły się na torfowiskach przejściowych i niskich. Już w drugim roku po odkrzewieniu i wykoszeniu roślinności zielnej na okrajkach nastąpiła regeneracja typowych dla tych siedlisk zbiorowisk młak, mszarów niskoturzycowych i szuwarów, charakteryzujących się wysoką różnorodnością florystyczną i dużym udziałem rzadkich gatunków roślin.

Fot. Marek Kusiak Rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia)

Przeprowadzone badania wykazały, że usuwanie krzewów i samosiejek drzew z kopuł torfowisk oraz odkrzewienie i wykaszanie okrajków, jest skuteczną formą ochroną roślinności torfowiskowej. Obserwacje te sugerują konieczność kontynuacji działań aktywnej ochrony w przyszłości. W najbliższych latach planuje się rozszerzenie działań ochrony aktywnej na płaty roślinności torfowiskowej, opanowanej przez ekspansywną trawę - trzęślicę modrą Molinia coerulea, która stanowi duże, potencjalne zagrożenie dla mszarów torfowisk wysokich.
Uzyskane informacje dały solidną podstawę do opracowania programu zabiegów ochrony czynnej bieszczadzkich torfowisk. Program ten obejmować ma nie tylko działania hamujące zarastanie torfowisk, ale przede wszystkim zabiegi hydrotechniczne służące przywróceniu właściwych stosunków wodnych kopuły i okrajków bieszczadzkich torfowisk."

Fot. Grzegorz Tokarz

Torfowiska wysokie odgrywają bardzo ważną rolę w badaniach nad najwcześniejszym osadnictwem. Analizując pyłki w kolejnych poziomach torfu można przeanalizować wpływ człowieka na szatę roślinną okolic, a przez to stwierdzić od kiedy ludzie zaczęli kolonizować dolinę.

Fot. Robert Mosoń

Józef Kukulak "Zapis skutków osadnictwa i gospodarki rolnej w osadach rzeki górskiej na przykładzie aluwiów dorzecza górnego Sanu w Bieszczadach Wysokich"

Fot. Robert Mosoń

"Najstarsze ślady działalności człowieka w Bieszczadach Wysokich zarejestrowane zostały diagramach pyłkowych tutejszych torfowisk (Tarnawa Wyżna, Zakole, Wołosate, Ustrzyki Górne, Smerek). Zaznaczają się one w tych diagramach zmianą składu i ubytkiem pyłku drzew, wyraźnym wzrostem udziału pyłku roślin zielnych (w tym Plantago lanceolata), obecnością pyłków chwastów (głównie Chenopodiacenae, Centaurea cynamus, Rumex acetosa, Artemisia), a szczególnie pyłku zbóż (głównie Corealia, Fogopyrum, Triticum) - (Pałczyński 1962; Marek i Pałczyński 1962; Ralska-Jasiewiczowa 1969). W profilu najstarszego z torfowisk bieszczadzkich ("Tarnawa Wyżna") pierwsze wystąpienia pyłku traw łąkowych i azotolunych chwastów M. Ralska-Jasiewiczowa (1980, 1989) datuje na ok. 4400 lat BP, następnie na 3200-3000 BP. Odpowiadają one wiekowo kulturze ceramiki sznurowej i kulturom z epoki brązu w pogórskiej części dorzecza Sanu. Od około 2100 lat BP zwiększa się w diagramie pyłkowym udział jodły, wywołany antropogeniczną przebudową składu pierwotnych lasów.

Fot. Robert Mosoń

Około połowy okresu subatlantyckiego pojawia się także w innych torfowiskach pyłek zbóż, najpierw pszenicy, potem kolejno owsa, jęczmienia i żyta. Odcinek profilu z pyłkiem wszystkich tych zbóż odpowiada schyłkowi okresu wpływów rzymskich (Pałczyński 1962; Ralska-Jasiewiczowa 1969, 1977, 1980, 1989) Po tym okresie zaznacza się regresja zbiorowisk leśnych jako reakcja na znikający wpływ człowieka (okres wędrówek ludów). Silne działania człowieka rejestruje się dopiero w najmłodszych częściach diagramu. [...]"

Fot. Grzegorz Tokarz

Wykaz torfowisk wysokich Adam Stebel, Anna Koczur "Materiały do flory mchów torfowisk i młak Bieszczadów Zachodnich (Polskie Karpaty Wschodnie" "Roczniki Bieszczadzkie 2012":

http://www.bdpn.pl/dokumenty/roczniki/tom20/art06.pdf

"Dźwiniacz – kopułowe torfowisko wysokie, na lewym brzegu Sanu, na wysokości dawnej wsi Dźwiniacz. ATMOS: Gg 60; GPS: 49°09’20,5” N, 22°47’09” E; 639 m n.p.m.; powierzchnia około 8 ha; dominujące zbiorowiska roślinne: Sphagnetum magellanici o różnym stopniu degradacji, świerczyna na torfie, zbiorowisko z Molinia caerulea, a na okrajku Caricetum caespitosae i Caricetum nigrae. Rzadkie gatunki: Dicranum undulatum, Sphagnum fuscum i S. papillosum

Litmirz [I] – kopułowe torfowisko wysokie, położone na lewym brzegu Sanu, między dawnymi miejscowościami Tarnawa Wyżna i Sokoliki (Ryc. 2). Torfowisko to ma bardzo dobrze zachowany, bogaty florystycznie okrajek. ATMOS: Gg 61; GPS: 49°06’26,5” N, 22°51’06” E; 688 m n.p.m.; powierzchnia około 10 ha; dominujące zbiorowiska roślinne: Sphagnetum magellanici o różnym stopniu degradacji, świerczyna i brzeziny na torfie, a na okrajku: Caricetum caespitosae, zbiorowisko z Eriophorum vaginatum, Carici-Agrostietum caninae, zbiorowisko z Menyanthes trifoliata, Caricetum asiocarpae i Caricetum paniculatae. Rzadkie gatunki: Hamatocaulis vernicosus, Plagiomnium ellipticum (gatunek nowy dla flory Bieszczadów Zachodnich), Sphagnum centrale, S. teres i S. warnstorfii.

Łokieć – niewielkie kopułowe torfowisko wysokie, w zakolu Sanu, na lewym brzegu rzeki. ATMOS: Gg 60; GPS: 49°09’12,5” N, 22°46’14” E; 633 m n.p.m.;powierzchnia około 3 ha; dominujące zbiorowiska roślinne: mszar torfowcowy Sphagnetum magellanici o różnym stopniu degradacji, świerczyna na torfie, a na
okrajku zbiorowisko z Eriophorum vaginatum, Caricetum caespitosae i Caricetum nigrae. Rzadki gatunek: Sphagnum fuscum.

Smerek – skrajnie zdegradowane kopułowe torfowisko wysokie położone na lewym brzegu potoku Wetlinka. Torfowisko w połowie przecięte jest przekopem, w którym znajdują się tory kolejki wąskotorowej. ATMOS: Gf
58; GPS: 49°10’44” N, 22°26’09” E; 600 m n.p.m.; powierzchnia około 3 ha; dominujące zbiorowisko roślinne: zbiorowisko z Molinia caerulea. Rzadki gatunek: Sphagnum papillosum.

Fot. Paweł Szymański Zniszczone torfowisko w Smereku

Sokoliki [I] – niewielkie kopułowe torfowisko wysokie, położone na lewym brzegu Sanu, w dawnej miejscowości Sokoliki. Kopuła torfowiska w większości porośnięta jest borem. ATMOS: Gg 61; GPS: 49°05’59,5” N, 22°51’40,5” E; 684 m n.p.m.; powierzchnia około 2,5 ha; dominujące zbiorowiska roślinne: Vaccinionuliginosi-Pinetum (część z dużym udziałem z Molinia caerulea), Sphagnetum magellanici, a na okrajku zbiorowisko z Molinia caerulea. Rzadki gatunek: Sphagnum fuscum.

Sokoliki [II] – małe kopułowe torfowisko wysokie, położone na lewym brzegu Sanu, w dawnej miejscowości Sokoliki. Od poprzedniego dzieli je kompleks łąk i potok Żołobinka. ATMOS: Gg 61; GPS: 49°06’05” N, 22°51’25” E; 683 m n.p.m.; powierzchnia około 3 ha; dominujące zbiorowiska roślinne: Sphagnetum magellanici o różnym stopniu degradacji, zbiorowisko z Molinia caerulea, a na okrajku Caricetum nigrae i zbiorowisko z Molinia caerulea. Rzadki gatunek: Sphagnum fuscum

Tarnawa Niżna – kopułowe torfowisko wysokie, na lewym brzegu Sanu,sąsiadujące z lokalną drogą Tarnawa Niżna-Sokoliki. ATMOS: Gg 60; GPS: 49°06’41” N, 22°49’38” E; 670 m n.p.m.; powierzchnia około 8 ha; dominujące zbiorowiska roślinne: Sphagnetum magellanici (w większości zdegradowane), zbiorowisko z Molinia caerulea, a na okrajku: Caricetum caespitosae, Carici- Agrostietum caninae, Caricetum lasiocarpae i Caricetum rostratae. Rzadki gatunek: Sphagnum fuscum.

Fot. Robert Mosoń

Tarnawa Wyżna [I] – małe kopułowe torfowisko wysokie, położone po południowej stronie torfowiska Tarnawa Wyżna, oddzielone od niego niewielkim potokiem. ATMOS: Gg 60; GPS: 49°06’23” N, 22°49’54” E; 674 m n.p.m.; powierzchnia około 0,7 ha; dominujące zbiorowiska roślinne: silnie zdegradowaneSphagnetum magellanici, a na okrajku Caricetum caespitosae. Torfowisko byłojuż wcześniej badane, należą tu stanowiska podane jako „torfowisko Tarnawa, część bezleśna (zachodnia)” (Stebel, Żarnowiec 2010).

Tarnawa Wyżna [II] – największe w Bieszczadach kopułowe torfowisko wysokie położone na lewym brzegu Sanu, sąsiadujące z lokalną drogą Tarnawa Niżna-Sokoliki. W przeszłości torfowisko to było odwadniane, skutkiem czego kopuła zarosła lasem. ATMOS: Gg 61; GPS: 49°06’29” N, 22°50’03” E; 679
m n.p.m.; powierzchnia około15 ha; dominujące zbiorowiska roślinne: Vaccinio uliginosi-Pinetum, Ledo-Sphagnetum, a na okrajku: Caricetum caespitosae, Caricetum rostratae i Equisetetum fluviatilis oraz bór bagienny i brzezina bagienna. Torfowisko było już wcześniej badane, należą tu stanowiska podane jako „torfowisko Tarnawa, część leśna (wschodnia) (Stebel, Żarnowiec 2010). Rzadkie gatunki: Sphagnum centrale i S. fuscum.

Fot. Beata Kalitan

Wołosate [I] – kopułowe torfowisko wysokie położone nad terasą zalewową potoku Wołosatka, obok drogi Ustrzyki Górne-Wołosate. ATMOS: Gf 69; GPS: 49°04’46,5” N, 22°39’36” E; 692 m n.p.m.; powierzchnia: około 3 ha; dominujące zbiorowiska roślinne: silnie zdegradowany, zarastający świerkiem mszar torfowcowy Sphagnetum magellanici z dominacją borówek Vaccinium uliginosum i V. myrtillus, a na okrajku fragmentarycznie wykształcone zbiorowisko z Eriophorum vaginatum i Caricetum nigrae. Obiekt był już wcześniej badany (Lisowski 1956, Ochyra 1978a, b; Armata 2006; Stebel, Żarnowiec 2010).
Rzadkie gatunki: Dicranum undulatum, Sphagnum papillosum i S. rubellum.

Zakole – kopułowe, nieznacznie wyniesione torfowisko wysokie, na lewym brzegu Sanu, na wschód od Smolnika, chronione jako rezerwat przyrody „Zakole”. ATMOS: Gg 50; GPS: 49°12’57” N, 22°44’32” E; 565 m n.p.m.; powierzchnia około 5 ha; dominujące zbiorowiska roślinne: Sphagnetum magellanici i świerczyna na torfie. Rzadkie gatunki: Sphagnum fuscum i S. rubellum.

Fot. Marek Kusiak Kwiat borówki czarnej

Torfowiska w Tarnawie Niźnej są udostępnione turystycznie. Są tu dwie trasy, obie w kształcie pętli i obie wiodą drewnianymi pomostami. Pierwsza z nich dłuższa ok. 1500 m prowadzi nas przez kopułę torfowiska, dzięki czemu możemy zobaczyć charakterystyczną roślinność z łanami borówek: czarnej, brusznicy i bagiennej zwaną też pijanicą, bór bagienny z bogatym runem w postaci bagna zwyczajnego, modrzewnicy, zasypane rowy melioryzacyjne, łany ziołorośli oraz bardzo liczne ślady działalności bobrów wytrwale pracujących przy nawadnianiu torfowiska. Na skraju torfowiska widać pozostałości po wyciętych drzewach. Brzoza jest gatunkiem specyficznym, o dużej transpiracji więc bardzo wysusza podłoże, więc ją co kilka lat wycinają. Druga ścieżka jest znacznie krótsza, przeznaczona dla osób niepełnosprawnych na wózkach.

Fot. Maciej Bajcer

Polecam panoramy interaktywne, w tym torfowisko wysokie w Wołosatem, to jest genialne

http://www.bdpn.pl/panoramy/bieszczady.html

Opracowanie Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski, pilot wycieczek 502 320069

Polecam nasze usługi przewodnickie - cena od 250 zł netto, od 350 brutto faktura VAT. Programy wycieczki przygotowuję indywidualnie dla każdej grupy dostosowując je do możliwości finansowych i zainteresowań grupy. Proszę o kontakt telefoniczny Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski i turystyczny, pilot wycieczek 502 320 069 Bieszczady i okolice oferują dla grup zorganizowanych multum atrakcji, wśród nich są: wycieczki górskie, wycieczki po ścieżkach dydaktycznych, spacery po górskich dolinach, miejscach cennych przyrodniczo, wycieczki rowerowe, spływy kajakowe i na pontonach, jazda konna pod okiem instruktora, bryczki, wozy traperskie, prelekcje, pokazy filmów przyrodniczych, diaporam, warsztaty przyrodnicze, warsztaty kulturowe, warsztaty fotografii przyrodniczej, wizyty w wielu ciekawych miejscach np. hangary na szybowisku w Bezmiechowej, bacówkach z serami Bacówka Nikosa 504 750 254, zagroda edukacyjna Serowy Raj w Bukowcu, sery można zamówić telefonicznie 697 761 807 zwiedzanie muzeów, galerii, cerkwi i dawnych cerkwi, ruin, "zaliczanie" punktów widokowych, nawiedzanie sanktuariów, izby pamięci prymasa Wyszyńskiego, spacer po udostępnionych turystycznie rezerwatach, rejsy statkiem po Jeziorze Solińskim np. statkiem Bryza nr tel. 721 08 08 08 , żaglowanie po Jeziorze Solińskim spotkania z naukowcami, ludźmi kultury, artystami itd. np. przy ognisku, zakup ziół i przypraw u Adama (Numer telefonu do Adama 723 652 669, towar można zamówić drogą pocztową.) itp. Koszt obiadu to w przypadku grup młodzieżowych jest od 15 zł do 25 zł. W tym roku mamy bardzo rozwiniętą ofertę edukacyjną na którą składają się warsztaty i prelekcje: kulturowe, przyrodnicze, związane ze starymi rzemiosłami, fotografii przyrodniczej itd. Cena od 800 zł/grupa warsztaty przyrodniczo-fotograficzne, od 12 zł/os warsztaty pieczenia chleba i proziaków, robienia masła i smażenie konfitur.

Fot. Beata Kalitan Olszynka karpacka obok torfowiska