Dolina Osławy jest miejscem godnym polecenia. Piękna krajobrazowo, ciekawa pod względem kulturowym - to pogranicze Łemkowszczyzny i Bojkowszczyzny, wspaniała przyrodniczo. To ostatnie stwierdzenie łatwo udowodnić, albowiem jest w dużej mierze chroniona. Znajdują się tu dwa rezerwaty: "Przełom Osławy pod Duszatynem", "Przełom Osławy pod Mokrem", część doliny znajduje się w Ciśniańsko-Wetlińskim Parku Krajobrazowym.

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska

Rezerwat leśno- krajobrazowy z ochroną częściową o pow. 322,45 ha  "Przełom Osławy pod Duszatynem" to piękny przykład współpracy pomiędzy ekologami, a leśnikami. Pod koniec lat 90-tych powstał pomysł, aby w tym dosłownie cudnym zakątku pogranicza Bieszczadów i Beskidu Niskiego  wybudować elektrownię. Przedsiębiorca  chciał wykorzystać fakt, iż Osława w tym miejscu meandruje na długości 1,7 km opływając wzgórze Łokieć i zbliża się do swego koryta na odległość 120 m. Tzw. ostaniec denudacyjny wystaje na około  50 m nad poziomem rzeki tworząc swoistą "wyspę". Spadek wody jest znaczny rzędu 12 m. Inwestycja zniszczyłaby tę okolicę tak opiewaną przez Jerzego Harasymowicza.

Fot. Grzegorz Tokarz

Zakole Osławy

Zakole Osławy
po kolana stoją w błękicie
jak żubry Bieszczady

Jak trawa mkną
odbite wiersze
Osława niesie
z chmur skłębioną
cerkiew

Odprawiam słowa
klękają cienie
I drzew świece
I ziół płomienie
Rżenie
przestrzeni
i cisza święta

Żegnam się
szarym
skrzydłem
jastrzębia

Słowa i sława
złota Osława
O wielkie trawy
Kożuch Pradziada

Sława Osława
i Osławia
Z nieba podana
losu trembita.

Fot. Robert Mosoń

W 2000 r. na szczęście został powołany rezerwat przyrody obejmujący przełomowy odcinek Osławy pomiędzy Prełukami i Duszatynem wraz z przylegającym lasem bukowo-jodłowym. (Rozporządzenie Nr 72/00 Wojewody Podkarpackiego z 28 maja 2000 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody, Dz. Urz. Woj. Pod. z 2000 r. poz. 198). Jest położony na gruntach leśnych leśnictwa Prełuki, Jesionowa, Duszatyn.

Fot. Fot. Robert Mosoń Smaglec ogonokleszcz  (Onychogomphus forcipatus)

Leży na terenie dwóch gmin: Komańczy i Zagórza. Jest to miejsce wyjątkowe pod względem krajoznawczym. Aby to udowodnić zacytuję fragment operatu ochrony (operat=plan ochrony) "chroni najpiękniejszy fragment rzeki Osławy". Przełomowy odcinek rzeki tworzące zakole obfituje w bardzo liczne progi skalne i małe kaskady. Strome brzegi Osławy pokryte są usuwiskami. Pod względem przyrodniczym rezerwat jest bardzo ciekawy. Można tu obserwować cenne zbiorowiska leśne: olszynkę karpacką porastającą brzegi, jaworzynę górską porastającą stoki Karnaflowego Łazu, buczynę karpacką i niestety także sztuczne uprawy leśne: świerszczyny i sośniny. W rezerwacie rośnie wiele chronionych roślin, wśród nich: gnieźnik leśny, kruszczyk siny, storczyk plamisty, tojad wschodniokarpacki.

Fot. Robert Mosoń Tojad mołdawski (A. moldavicum subsp. hosteanum)

To kraina ssaków i ptaków puszczańskich, bytują tu: niedźwiedzie, wili, rysie, żbiki, żubry, jelenie w ekotypie karpackim, orły przednie, bociany czarne, jastrzębie gołębiarze, orliki krzykliwe, puszczyki uralskie. W rzece można spotkać polującą wydrę.

Puszczyk uralski Fot. Mariusz Strusiewicz

Osława to największy bieszczadzki dopływ Sanu. Wypływa z południowo-zachodnich stoków Matragony, jej źródła położone są na wysokości 680 m. Długość to prawie 65 km, dorzecze 507,4 km 2. Jest to rzeka typowo górska o zmiennych przepływach, minimalny to 0,5m3/sek, a max do 200 m3/sek. Jest wyjątkowo czysta, jej wody na tym odcinku są w I klasie. Koryto ma poprzecinane berdami, które wyjątkowo malowniczo wyglądają wiosną, przy najwyższym stanie wody. Można tu spotkać przede wszystkim pstrągi i klenie, a także lipienie, głowacze, strzeble potokowe, brzanki, jelce, piekielnice, ukleje, kiełbie i raki szlachetne.

Fot. Grzegorz Tokarz

Rezerwat to wprost idealne miejsce do obserwacji przyrodniczych. Znajduje się obok drogi łączącej Komańczę z Duszatynem. Można tu spotkać wiele ciekawych gatunków m.in. w wodzie żyją małże, kiełże, pijawki, skąposzczety, a na lądzie można spotkać traszkę karpacką i górską, kumaka górskiego, liczne salamandry, zaskrońce, czasami tak oryginalnie ubarwione jak ten na zdjęciu Strusia. W naszym regionie jest bardzo duża zmienność osobnicza  wśród gadów. Największą atrakcją dla miłośników ichtiofauny są obserwacje tarła świnki z którego słynie Osława. Niezwykle widowiskowe tarło trwające około miesiąca (kwiecień-maj)  tego gatunku ryb karpiowatych uchodzi za ewenement w skali europejskiej.

Fot. Mariusz Strusiewicz  Zaskroniec (Natrix natrix)

Warto wspomnieć, że nieopodal biegnie jedna z linii kolejki wąskotorowej wpisanej do rejestru zabytków, która w wersji pierwotnej powstała w 1923 r. z inicjatywy właścicieli tutejszych lasów Potockich. Została ona zniszczona w czasie wojny domowej przez UPA. Odbudowano ją na potrzeby potężnego zakładu drzewnego w Rzepedzi, w 1957 r. ruszyły pierwsze składy, w 1963 r wprowadzono kursy pasażerskie.

Fot. Grzegorz Tokarz

"Leksykon Podkarpackiej Przyrody" str. 125

"Po I wojnie światowej właściciele tutejszych lasów uznali, że do wywożenia drewna potrzebna jest kolejka wąskotorowa. Powstała ona w 1923 roku z inicjatywy Jana i Stanisława hr. Potockich z Rymanowa. Betonowy most w zakolu zbudowano już po II wojnie. W latach wcześniejszych był tu most wybudowany z drewna. Już po zakończeniu II wojny światowej mosty i torowiska zostały zniszczone przez UPA. Kolejkę odbudowano po wojnie, od 1957 roku woziła ona drewno do powstałego w Rzepedzi kombinatu drzewnego. Odbudowany w latach 60. ubiegłego wieku most ma długość 51 metrów pomiędzy przęsłami i wysokość prawie 9 metrów nad poziomem rzeki. "

Fot. Robert Mosoń

Głównym walorem kulturowym rezerwatu jest most kolejki wąskotorowej nad Osławą o którym już wspominałam. W chwili obecnej możemy tu obserwować zmagania się techniki z przyrodą, natura wygrywa. Na moście mamy piękny przykład wtórnej sukcesji leśnej. Ciekawie o nim pisze Zygmunt Rygiel w "Dziejach bieszczadzkich kolejek leśnych": "Torowisko prowadzone było miejscami dość malowniczo. Z Prełuk do Duszatyna trzeba było wykuwać lub odstrzeliwywać w skale specjalną półkę wzdłuż Osławy. Z kolei przejście przez rzekę w jej przełomie pod Duszatynem wymagało budowy potężnego, jak na bieszczadzkie warunki, mostu. Wykonano te budowlę z drewna, jednak w 1930 roku została ona spalona przez pracownika kolejki w zemście za niewywiązanie się pracodawcy ze zobowiązań. Most odbudowano już jako betonowy. Konstrukcja ta została po wojnie zniszczona przez UPA i ponownie odbudowana dopiero w latach 6. ubiegłego wieku. Posiada ona długość 51 metrów między przęsłami i wysokość prawie 9 metrów nad poziomem rzeki. Na tym odcinku Osława tworzy charakterystyczną pętlę w kształcie omegi, tzw. Łokieć. Jest to niezwykle malowniczy fragment przebiegu kolejki".

Fot. Marek Kusiak

Obficie korzystałam z informacji zawartych w książce Edwarda Marszałka "Skarby podkarpackich lasów Przewodnik po rezerwatach przyrody" wydawnictwa Ruthenus  i niezmiernie ciekawego i raczej nie do zdobycia "Leksykonu Podkarpackiej Przyrody".  Polecam także chyba już nieosiągalną na rynku mapę turystyczno-nazewniczą Wojtka Krukara "Okolice Komańczy ze słownikiem entynologicznym nazw terenowych" wydaną przez Rewasz.

Fot. Robert Mosoń

Warto wiedzieć, że Zarząd Zespołu Karpackich Parków Krajobrazowych w krośnie wydał album "Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy", który można było bezpłatnie otrzymać w siedzibie parku. Oprócz tego ostatnio ukazał się informator "Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy", który także można bezpłatnie dostać  w biurze zespołu parków w Dukli lub w krośnieńskim PTTK.

Fot. Robert Mosoń Mleczaj rydz Okolica, oczywiście poza rezerwatami, jest rajem dla grzybiarzy

O rezerwat zahacza szlak pieszy "Śladami dobrego wojaka Szwejka" oznakowany nietypowo, bo użyto zamiast tradycyjnych kolorów barwy rodowe Habsburgów, czyli jest on żółto-czarno-żółty i szlak pieszy główny beskidzki czerwony, odcinek Komańcza-Duszatyn.

Fot. Marek Kusiak

Rezerwat leży na terenie Ciśniańsko-Wetlińkskiego Parku Krajobrazowego będącego otuliną Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Wraz z BdPN jest częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie", to strefa buforowa. Jest także  częścią Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. To specjalny obszar ochrony siedlisk i specjalny obszar ochrony ptaków "Bieszczady" PLC 180001. Ta część naszego kraju jest zaliczana do najcenniejszych pod względem przyrodniczym terenów nie tylko Karpat ale i całej Europy.

Fot. Mariusz Strusiewicz Minóg strumieniowy

Na naszej grupie Bieszczady w dyskusji poświęconej promocji akcji Pociąg do Bieszczadów forumowy Kolega Jędrzej Molczyk zaproponował inne spojrzenie na rezerwat. Ten wariant dotyczy tylko miejsc położonych poza rezerwatem.  Pozwolę sobie je zacytować: " Planując wycieczkę w upalny dzień z Komańczy w kierunku Prełuk, warto zabrać ze sobą strój do kąpieli, ręcznik i dodatkowe buty, w których można brodzić w wodzie. Kilkadziesiąt metrów poniżej mostu na Osławie, po zejściu do Prełuk (czyli po lewej stronie) jest dobre miejsce do kąpieli. Należy też pamiętać, że z kolei kąpiel w Osławie w okolicach Duszatyna i tzw. Łokcia jest zabroniona i może być kosztowna, gdy spotka nas Straż Leśna, ponieważ obecnie jest tam rezerwat przyrody "Przełom Osławy pod Duszatynem".

Fot. Marek Kusiak Osława w Duszatynie

Opracowanie Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski, pilot wycieczek Lucyna Beata Pściuk

Polecam nasze usługi przewodnickie - cena  od 250 zł netto, od 350 brutto  faktura VAT. Programy wycieczki przygotowuję indywidualnie dla każdej grupy dostosowując je do możliwości finansowych i zainteresowań grupy. Proszę o kontakt telefoniczny Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski i turystyczny, pilot wycieczek 502 320 069 Bieszczady i okolice oferują dla grup zorganizowanych multum atrakcji, wśród nich są: wycieczki górskie, wycieczki po ścieżkach dydaktycznych, spacery po górskich dolinach, miejscach cennych przyrodniczo, wycieczki rowerowe, spływy kajakowe  i na pontonach, jazda konna pod okiem instruktora, bryczki, wozy traperskie, prelekcje, pokazy filmów przyrodniczych, diaporam,  warsztaty przyrodnicze, warsztaty kulturowe, warsztaty fotografii przyrodniczej, pokazy ptaków drapieżnych, wizyty w wielu ciekawych miejscach np. hangary na szybowisku w Bezmiechowej, bacówkach z serami  Bacówka Nikosa 661 461 306 lub 663 66 95 04 , zwiedzanie muzeów,  galerii, cerkwi i dawnych cerkwi,  ruin, "zaliczanie" punktów widokowych, nawiedzanie sanktuariów, izby pamięci prymasa Wyszyńskiego, spacer po udostępnionych turystycznie rezerwatach, rejsy statkiem  po Jeziorze Solińskim, żaglowanie po Jeziorze Solińskim spotkania z naukowcami, ludźmi kultury, artystami itd. np. przy ognisku, zakup ziół i przypraw u Adama (Numer telefonu do Adama 723 652 669, towar można zamówić drogą pocztową.) itp. Koszt obiadu to w przypadku grup młodzieżowych jest od 15 zł do 25 zł. W tym roku mamy bardzo rozwiniętą ofertę edukacyjną na którą składają się warsztaty i prelekcje: kulturowe, przyrodnicze, związane ze starymi rzemiosłami, fotografii przyrodniczej itd. Cena od 800 zł/grupa warsztaty przyrodniczo-fotograficzne, od 12 zł/os warsztaty pieczenia chleba i proziaków, robienia masła i smażenie konfitur.

Fot. Marek Kusiak

Polecam

"Przełom Osławy pod Mokrem"

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=122&Itemid=120

Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=91&Itemid=102

Jeziorka Duszatyńskie - rezerwat "Zwiezło"

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=33&Itemid=49

Fot. Robert Mosoń Jeziorka Duszatyńskie

..