Bieszczady pod względem przyrodniczym są jednym z najcenniejszych obszarów w Europie. Prawie całe objęte są różnymi formami ochrony przyrody. Najwyższa część tzw. Bieszczadów o wybitnych walorach objęta jest ochroną w ramach Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Jego otulinę stanowi Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy i Park Krajobrazowy Doliny Sanu. Park narodowy i jego otulina weszły w skład w trójstronnego, transgranicznego Międzynarodowego Rezerwatu  Biosfery "Karpaty Wschodnie" utworzonego pod egidą UNESCO. Oprócz tego mamy tu sieć Natura 2000 z dyrektywą ptasią i siedliskową. Bieszczady to kraina ssaków i ptaków puszczańskich.  Mamy niedźwiedzie brunatne, wilki, żbiki, rysie, żubry linii nizinno-górskiej, jelenie w ekotypie karpackim, orły przednie, orliki krzykliwe, trzmielojady, gadożery, puszczyki uralskie, puchacze, wszystkie gatunki polskich dzięciołów itd. No i mamy smętne resztki puszczy karpackiej, lasy o charakterze naturalnym.

Polecam artykuł Stanisława Kucharzyka "Lasy o charakterze pierwotnym w Bieszczadzkim Parku Narodowym" opublikowany w tomie 16 "Roczników Bieszczadzkich".

https://www.bdpn.pl/dokumenty/nauka/2009/roczniki16/art_01.pdf

Gdzie występuję lasy o charakterze pierwotnym na terenie BdPN. Oto mały fragment wspomnianego przez chwilą artykułu: "W wyniku przeprowadzonych prac waloryzacyjnych stwierdzono, że lasy noszące cechy pierwotne (kategorie A i B) zachowały się fragmentarycznie jedynie  w najbardziej niedostępnych obszarach. Największe kompleksy tworzą one w źródliskowych partiach potoku Górna Solinka (obszar dawnych rezerwatów „U źródeł Solinki” i „Wetlina” – 969 ha), na północno-zachodnim krańcu Parku (dawny rezerwat „Puszcza Bieszczadzka nad Sanem” – 283 ha) oraz w górnych partiach dolin potoków: Hylaty (274 ha) i Wołosatka (249 ha) (Ryc. 1). Lasy pierwotne kategorii A i B zajmują powierzchnię 1690 ha, co stanowi 7,6% powierzchni leśnej Bieszczadzkiego Parku Narodowego (Kucharzyk, Przybylska 1997). Buczyny krzywulcowe przy górnej granicy lasu (kategoria C) otaczają większość grzbietów bieszczadzkich pasem o zróżnicowanej szerokości i zajmują około 405 ha (1,8% powierzchni leśnej) (Kucharzyk, Przybylska 1997). Najszersza i najbardziej naturalna strefa buczyn krzywulcowych zachowała się w rejonie Wielkiej i Małej  Rawki. Z uwagi na położenie i charakter w drzewostanach tych nie pozyskiwano  drewna, jednak podlegały one często oddziaływaniu gospodarki pasterskiej, którą prowadzono na połoninach do II wojny światowej (Janowski 1939; Augustyn 1993). Ogółem lasy pierwotne zajmują około 2100 ha i występują na stromych zboczach i terenach wysoko położonych lub też niedostępnych z innych powodów (Ryc. 2). Na ich zasięg znaczący wpływ wywarła gospodarka leśna, prowadzona w ciągu ubiegłego wieku do momentu objęcia ochroną, co dla większości terenu miało miejsce dopiero w czasie pierwszego i drugiego powiększenia  Bieszczadzkiego Parku Narodowego (lata 1989 i 1991)."

Fot. Jacek Bis Korbania

Bieszczadzki Park Narodowy to największy park górski w naszym kraju, swoim zasięgiem obejmuje wszystkie stworzone przez naturę połoniny. Powstał w 1973 r. i został pośrednio założony przez...Tatrzański Park Narodowy. Był kilkakrotnie powieszany, obecnie liczy 29 202 ha. Park ma charakter leśny, prawie  80 % zajmują lasy, przede wszystkim buczyna karpacka, 20 % stanowią połoniny i tzw. "kraina dolin", czyli tereny wysiedlonych wsi, które w posiadanie wzięła natura. Nasz park słynie z tego, że posiada największe  w kraju obszary ochrony ścisłej, bo aż 63 % jest bezwzględnie chronionych połonin i lasów. Słynie z bioróżnorodności, mamy 230 gatunków kręgowców, w tym 58 gat. ssaków, 140 gat. ptaków, 780 gat. roślin naczyniowych. Park jest bardzo dobrze udostępniony turystycznie, posiada aż o. 140 km szlaków z dobrą infrastrukturą szlakową, w tym ze słynnymi już toaletami ekologicznymi typu alpejskiego. Więcej o BdPN http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=25&Itemid=33

Fot. Arek Bulanda Wracające żurawie nad Bieszczadami http://awiator.blogspot.com/2016/

Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy o pow. 51013,75 ha jest obszerną,  zachodnią otuliną Bieszczadzkiego Parku Narodowego i łączy w sobie cechy Karpat Wschodnich i Zachodnich. Powstał w 1992 r. na terenie gmin: Cisna, Baligród, Komańcza, Solina i Zagórz. Cześć jego obszaru wchodzi w Leśny Kompleks Promocyjny "Lasy Bieszczadzkie. Ma przeważnie charakter leśny, ale i tu występują połoniny ale o charakterze antropogenicznym. Są one skoncentrowane w masywie Jasła dominującego m.in. nad Cisną. Odwaniają go typowe rzeki górskie: Solinka z Wetlinką, Osława, Hoczewka słynące z pięknych przełomów,  porohów skalnych, małych wysp śródrzecznych i kamieńca. Na osobną uwagę zasługuje Rabski (Rabiański) Potok. To kraina ssaków i ptaków puszczańskich słynąca z bioróżnorodności. Na terenie tego parku krajobrazowego występuje 940 gat. flory naczyniowej, w tym ciemiernik purpurowy, na uwagę zasługuje 170 gatunków górskich. Więcej informacji na

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=91&Itemid=102

Fot. Bartek Grudziński Jeleń w ekotypie karpackim na tle lasu o charakterze naturalnym

Park Krajobrazowy Doliny Sanu obejmujący swoim zasięgiem część doliny Sanu uchodzi za jeden z najbardziej malowniczych i cennych przyrodniczo w naszym kraju. To jedna z głównych enklaw dzikiej przyrody w Europie, prawie bezludny korytarz ekologiczny, gdzie szczególnie zimą koncentrują się ssaki puszczańskie z żubrami linii nizinno-górskiej na czele. To tu występuje wszystkie rodzime gatunki węży, w tym największa w kraju populacja węża Eskulapa. Park o pow. 28 718 ha powstał w 1992 r. na terenie gmin Lutowiska, Czarna i Solina. Jego osią jest San, ciągnie się od granicy z Ukrainą, od  Sokolik Górskich aż po Jezioro Solińskie. To na jego terenie leżą np: nieistniejące wsie:  Łokieć, Dydiowa, Żurawin, Krywka, Hulskie, Krywe, Tworylne. To słynna opisana przez naukowców Bieszczadzkiego Parku Naukowego "kraina dolin" - teren wysiedlonych wsi, które w posiadanie wzięła przyroda.

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=178&Itemid=191

Fot. Jacek Bis Panorama na dolinę Sanu z Bukowego Berda

MRB "Karpaty Wschodnie" to transgraniczny, trójstronny Rezerwat Biosfery utworzony pod egidą UNESCO. Po stronie polskiej chroni Bieszczadzki Park Narodowy wraz z jego otuliną Parkiem Krajobrazowym Doliny Sanu i Ciśniańsko-Wetlińskim Parkiem Krajobrazowym. MRB po stronie polskiej prawie całkowicie pokryw się z siecią Natura 2000. Po stronie słowackiej jest Park Narodowy "Poloniny", a  po stronie ukraińskiej Użański Park Narodowy wraz Nadsańskim Parkiem Krajobrazowym. Nazwa rezerwatu wzięła się z położenia, Bieszczady, które rozciągają się na terenie trzech państw należą do Karpat Wschodnich, granica z Karpatami ZAchdonimi przebiega na Przełęczy Łupkowskiej. Jest to jeden z największych chronionych obszarów puszczańskich na terenie Europy i jeden z najbardziej znaczących korytarzy ekologicznych na naszym kontynencie. Umożliwia on migrację zarówno zwierząt jak i roślin na osi wschód-zachód i północ-południe.  Więcej o MRB można przeczytać tu http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=223&Itemid=230

Fot. Jacek Bis Okolice Sianek po stronie ukraińskiej

Park Krajobrazowy Gór Słonnych w założeniach miał być otuliną projektowanego Turnickiego Parku Narodowego. Parku, który mimo iż jest potrzebny w polskim systemie ochrony przyrody (to m.in łącznik pomiędzy Bieszczadzkim Parkiem Narodowym, a Roztoczańskim Parkiem Narodowym) i pierwsze postulaty ochrony okolic Arłamowa były wysuwane w okresie międzywojennym nigdy nie powstanie. To m.in. jeden z najlepszych terenów łowieckich w Europie. Został utworzony w 1992 r. na powierzchni 56 032 ha w części Gór Sanocko-Turczańskich, chroni m.in.  Góry Słonne, Ostry Dział, Kamienną Lawortę. Obejmuje swoim zasięgiem gminy: Lesko, Olszanica, Ustrzyki Dolne, Sanok, Tyrawa Wołoska i miasto Sanok. To teren jak na warunki południowego Podkarpacia gęsto zaludniony ale jednocześnie króluje tu dzika przyroda. Najcenniejsze fragmenty są objęte ochroną rezerwatową, o rezerwatach piszę poniżej.

Polecam Park Krajobrazowy Gór Słonnych

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=178&Itemid=191

Fot. Agata Magdalena Niebieszczańska Okolice Leszczowatego

Natura 2000 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków i Specjalnej Ochrony Siedlisk "Bieszczady" PCL 180001

Fot. Arek Bulanda http://awiator.blogspot.com/2016/

Natura 2000 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków "Góry Słonne" PLB 180003

Fot. Jacek Bis Bocian biały i orlik krzykliwy

Natura 2000  Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk "Góry Słonne" PLH 180013

Fot. Maciej Szpiech

Natura 2000 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk "Dorzecze Górnego Sanu" PLH 180021 to miejsce ciekawe zarówno dla przyrodników jak i ...wędkarzy. Znajduje się w miejscowości Bykowce położonej nieopodal Sanoka. To stare zakole Sanu i zarazem torfowisko niskie "Ług" położone nieopodal ujścia Osławy do Sanu. Uchodzi za najwyżej położone starorzecze Sanu, być może wykształciło się w XIX w. Na obszar składają się dwa zbiorniki wodne, jeden to "Sanisko", a drugi to "Polan", dobrze wykształcone mimo melioryzacji torfowisko wraz z otoczeniem. Występuje tu aż 5 siedlisk z I załącznika dyrektywy siedliskowej: Potamion charakterystyczny dla roślinności wodnej starorzeczy, szuwary wielkoturzycowe i właściwe, oraz ekstensywnie użytkowane łąki  i łęg olszowo-jesionowy i niewielkie płaty źródliskowych lasów olszowych. Obszar ten jest ważny także ze względu na ochronę płazów, w tym traszki grzebieniastej, bezkręgowców z liczną populacją pijawki lekarskiej, a także jako miejsce żerowania i gniazdowania wielu ptaków wodnych. No i to jest znany korytarz ekologiczny i miejsce odpoczynku ptaków w czasie przelotów do ciepłych krajów. Obszar ma powierzchnię 79,8 ha. Nieopodal znajduje się rezerwat "Polanki" o którym piszę poniżej.

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Olszanka, pomnik przyrody nieożywionej "Wodospad w Uhercach"

Natura 2000  Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk "Moczary PLH 1800

Fot. Marcin Scelina Starzec kędzierzawy

Natura 2000 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk "Sanisko w Bykowcach" PLH 180045

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska

Wschodniobeskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu  obejmującego swoim zasięgiem północne krańce Bieszczadów, część Gór Sanocko-Turczańskich, fragmencik Beskidu Niskiego i południowo-wschodni kawałek Pogórza Dynowskiego, czyli teren pod względem zarówno krajobrazowym jak i przyrodniczym bardzo ciekawy i cenny, ale już zurbanizowany. Jaka jest praktyczna  rola obszaru chronionego krajobrazu w systemie ochrony przyrody w naszym kraju tego nie wiem. W teorii chroni m.in. korytarze ekologiczne, ma być otuliną parków krajobrazowych.

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Okolice Hoczwi

Leśny Kompleks Promocyjny "Lasy Bieszczadzkie"

Fot. Robert Mosoń "Hnyłe" - tu Wołosaty wpada do Sanu, na brzegu LP przygotowały miejsce biwakowe

Najcenniejsza część Bieszczadów jest jak wspomniałam objęta ochroną w ramach parku narodowego. Pozostała część cennych ekosystemów zyskała ochronę w postaci rezerwatów przyrody. W regionie mamy 12 ustanowionych rezerwatów przyrody i kilka planowanych od lat. W większości są to rezerwaty chroniące tak naprawdę lasy, wśród nich są typowo  leśne jak i florystyczne chroniące np. cisy czy olszę zieloną czy przyrody nieożywionej . Do rezerwatów florystycznych należy: "Cisy na Górze Jawor", "Woronikówka" i "Śnieżyca w Dwerniczku".   Mamy tylko dwa rezerwaty przyrody nieożywionej "Gołoborze" i "Zwiezlo"  oraz trzy krajobrazowe: "Przełom Osławy pod Duszatynem". "Sine Wiry" i "Krywe".  Rezerwat "Krywe" mimo iż powstał jako ostoja dla węża Eskulapa jest rezerwatem krajobrazowym. Część rezerwatów weszła w skład Bieszczadzkiego Parku Narodowego, wśród nich torfowiskowe. Poza pakiem jest tylko "Zakole".

Przed postaniem i poszerzeniem BdPN mieliśmy rezerwaty: "Puszcza Bieszczadzka nad Sanem" - to był swego czasu największy rezerwat w dawnym województwie krośnieńskim, chronił 506 ha puszczy karpackiej w dolinie Tworylczyka, "U źródeł Solinki" - o pow. 344 ha u stóp Rawek i Kremenarosa, "Wetlina" - 111 ha lasów o charakterze pierwotnym w obszarze źródliskowym Beskidnika (to okolice Rawek), "Przełom Solinki"- chronił 3 ha odcinek przełomowy tej rzeki (to okolice Moczarnego), "Połonina Wielka i Mała Rawka" - objęto 52 ha połonin w tej części pasma granicznego. Torfowiska były chronione w rezerwatach: "Wołosate"- sama nazwa wskazuje, gdzie był , oraz w dolinie Sanu: "Dźwiniacz", "Litmierz", "Łokieć",  "Tarnawa".

Najdłużej rozważa się powołanie rezerwatu "Przełomy Solinki", który miałaby chronić przełomowy odcinek Solinki na odcinku od Dołżycy do Polanek, miałby chronić samo koryto rzeczne jak i skalne brzegi wraz z porastającym je lasem.

Fot. Maciej Szpiech Dolina Moczarnego

"Cisy na Górze Jawor" to jeden z najstarszych rezerwatów w naszym kraju, powstał jeszcze w okresie międzywojennym. Właściciel terenu Jan Wiktor wyraził zgodę na ochronę kilkuset cisów,  utworzony w 1935 r. rezerwat miał powierzchnię 3,36 ha. Obecny powstały w 1957 r. ma ciut mniejszą powierzchnię i liczy sobie  3,02 ha. Zajmuje stromiznę na stoku góry Jawor, leży w uroczysku na terenie maleńkiej wsi Kołonice. Chroni 234 cisy, w większości w formie drzewiastej ukryte w buczynie karpackiej. Na terenie obecnego rezerwatu w  uroczysku Piekło miały miejsce wyjątkowo okrutne walki w czasie I wojny św. Więcej na ten temat pisze w  prezentacji o rezerwacie "Cisy na Górze Jawor" http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=206&Itemid=213

Fot. Marcin Scelina

"Gołoborze" "Łuska Bystrego" to swoista ciekawostka geologiczna rozciągająca się obok Baligrodu, w dolinie Rabskiego Potoku. Słynie m.in. z unikatowych, częściowo pokrytych lasem gołoborzy znajdujących się na stokach m.in. Kamiennej Góry czy Patryi. Część gołoborzy została zniszczona, na stokach Kamiennej znajduje się  potężna pryzma kamieni, są to pozostałości po gołoborzu zniszczonym prawdopodobnie po II wojnie św. Ta ciekawostka została w 2017 r. przez Nadleśnictwo Baligród udostępniona turystycznie. Na szczęście nastąpił kres zniszczeń, ta część nadleśnictwa została zupełnie wyłączona z gospodarki leśnej. Najbardziej znane i dobrze wykształcone gołoborze zostało objęte w 1969 r. ochroną rezerwatową. Na pow. 13.90 ha powstał rezerwat przyrody nieożywionej "Gołoborze", obejmuje on stok bezimiennej góry na wysokości 540-610 m n.p.m.  Pokrywają go leżące luźno różnej wielkości  bloki skalne dochodzące do  1 m o grubości ok 30 cm.  Ciekawostką są tutaj podobnie jak w całej "Łusce Bystrego" związki arsenu: regealu i aurypigmentu. 27 % rezerwatu stanowi gołoborze, resztę zbiorowiska leśne. Rezerwat udostępniony jest turystycznie, wiedzie do niego mostek i ścieżka, obok wejścia jest studnia z wodą mineralną. Więcej o rezerwacie możecie poczytać tu: http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=109&Itemid=136

Fot. Robert Mosoń

"Hulskie im. Stefana Myczkowieckiego" to rezerwat godny polecenia wszystkim miłośnikom karpackiej puszczy. Ma on charakter leśny, został utworzony w 1983 r. na obszarze 189,87 ha na terenie nieistniejącej wsi Hulskie położonej w dolinie Sanu. Znajduje się na górce Hulskie będącą częścią pasma Otrytu na wysokości od 486 do 846 m n.p.m. Jest położony w piętrze roślinno-klimatycznym pogórza i regla dolnego, ale występuję tu na poszczególnych wysokościach zróżnicowane zbiorowiska leśne. Najniżej w piętrze pogórza poniżej 550 m n.p.m. występują łęgi z olszynką karpacką, wyżej lasy grądowe, a jeszcze wyżej w piętrze regla dolnego buczyna karpacka w podzespołach: typowym, wilgotnym z miesięcznicą trwałą, świeżym z kostrzewą górską oraz w jarach  kwaśna buczyna górska. To jest puszcza z bukami ponad 200 letnimi, potężnymi jodami i jaworami tak naprawdę uratowana przez najpierw nadleśniczego, a potem dyrektora BdPN pana Wojomira Wojciechowskiego. Flora rezerwatu jest bardzo bogata, rośnie tu ponad 300 gatunków roślin naczyniowych. Tego nie ma w licznych opracowaniach ale ja w dolinie Sanu podziwiałam wspaniałe łany śnieżycy wiosennej, lulecznicy kraińskiej i groszku wschodniokarpackiego. To puszcza więc królują tu niedźwiedzie, wilki, rysie, żubry, jelenie itd. Można tu obserwować ponad 50 gatunków ptaków w tym orła przedniego, trzmielojada, orlika krzykliwego. No i wizytówka czyli wąż Eskulapa.

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Sękowiec okolice rezerwatu

"Krywe" to bezsprzecznie jeden z najciekawszych rezerwatów na terenie Bieszczadów. Zarówno pod względem przyrodniczym jak i krajoznawczym. Położony jest  w dolinie po obu stronach Sanu na terenie nieistniejących bojkowskich wsi: Hulskie, Krywe i Tworyne. Ten jeden z największych w polskich Bieszczadach rezerwatów o pow. 511,73 ha (niejeden park narodowy ma mniejszą powierzchnię) ma charakter krajobrazowego ale tak naprawdę chroni ostoję bardzo rzadkiego gada węża Eskulapa. Powstał w 1991 r. dopiero wtedy, gdy naukowcy zgodzili się na polowania na terenie chronionym. Oczywiście owe polowania mają inną nazwę, ale chodzi o jedno. Ta dolina jednym z najlepszych terenów łowiskowych w naszym kraju, a być może i w Europie, był nią zainteresowany sam pułkownik Doskoczyński. Gdyby historia potoczyła się inaczej to byłaby tam filia słynnego ośrodka rządowego Arłamów. Podobna do tej w Mucznem. Rezerwat ma charakter ścisłego, ale możemy go podziwiać ze stokówki, z punktu widokowego nad Sanem oraz ścieżki Przysłup Caryński-Krywe. To jeden z największych w Karpatach korytarzy ekologicznych i ostoi zwierzyny, przede wszystkim kopytnych. To tu zimują zarówno jelenie jak i żubry. Wiadomo, że za nimi podążają drapieżniki więc o spotkania z naprawdę dziką przyrodą nietrudno. Osobiście widziałam tam polowanie wilków na jelenia, świeże ślady walki na śmierć i życie pomiędzy potężnym odyńcem, a watahą, byłam ze 150 m od stada żubrów, które mnie dosłownie olały (nie reagowały, jedna z krów wstała, zrobiła siusiu i położyła się ciut dalej) i z 20 m od gawry niedźwiedzicy z młodymi. To także królestwo ptaków drapieżnych  tym rzadkich u nas bielików, gadożera. Bytuje i w sumie ok. 80 gatunków ptaków. Występują tu wszystkie gatunki polskich węży, zmienność osobnicza jest rekordowo duża i zarazem rodzimych gatunków gadów z wyjątkiem żółwia. Pod względem florystycznym to bajka, żyje tu ok. 400 gatunków roślin naczyniowych.

Fot. Robert Mosoń

"Olsza kosa w Stężnicy" to florystyczny rezerwat przyrody utworzony w 1974 r. we wsi Stężnicy. Chroni on jedno z najniżej położonych stanowisk olchy zielonej zwanej też kosą. W Bieszczadach ten gatunek występuje  powyżej granicy lasu, na połoninach. Warto wiedzieć, że tylko u nas rośnie na swoich naturalnych stanowiskach, gdzie indziej nie można jej spotkać w stanie dzikim. Jest odpowiednikiem kosówki w Karpatach Zachodnich,  wykorzystuje trudne warunki górskie, które eliminują inne gatunki przy okazji utrwalając zbocza. W rezerwacie występuje na południowo-zachodnim  zboczu Góry Markowskiej na wysokości od 670 do 680 m n.p.m. tworząc ponad dwumetrowe zarośla. Przeważnie rośnie na dawnym pastwisku. W regionie mieliśmy jeszcze jedno podobne stanowisko olchy zielonej, rosła ona w paśmie Ostrego Działu dominującego nad Dźwniaczem. Niestety, w 2017 r właściciel terenu wyciął wszystkie krzewy. W rezerwacie rośnie ok 110 gatunków roślin nieleśnych, w tym kilka ciepłolubnych. Niestety, rezerwat zarasta lasem. Zaczyna tu dominować wtórna sukcesja leśna.  Olcha usycha i wycofuje się, obecnie łanowo rośnie tylko w jednym miejscu. Tak naprawdę nie wiem , gdzie ona występuje. Dwa razy jej szukałam bezskutecznie.

Fot. Marcin Scelina Olcha zielona

"Olsza łęgowa w Kalnicy" to miejsce specyficzne, znane i nieznane jednocześnie. Leśny rezerwat przyrody znajduje się tuż obok jeden z najbardziej popularnych dróg w Bieszczadach, przy tzw. "wielkiej obwodnicy". Przejeżdża się obok niego czego nie zwracając uwagi na teren chroniony. Ot takie sobie mokradło nic więcej. A szkoda, bo pod względem przyrodniczym jest to ciekawy obszar i jeden z większych w Bieszczadach polderów. Polder to miejsce, gdzie zbiera się woda spływająca z gór, albo teren na który wylewa się w czasie wezbrań rzeka. Rezerwat został utworzony w 1971 r. na obszarze 13,69 ha na wysokości prawie 600 m n.p.m. i chroni najwyżej położone w naszym kraju stanowisko olchy czarnej zwanej też łęgową rosnącej na torfowisku przejściowym. Występuje tu rzadko  spotykane w Karpatach zbiorowisko olszynki bagiennej. Rozwinął się w naturalnym środowisku bezodpływowej, podmokłej łące pokrytej torfem ok. 1 m miąższości. Sama olcha czarna została tu sprowadzona przez człowieka, owa łąka to nic innego niż miejsce, gdzie jeszcze w I połowie XIX w. były stawy. Więcej o rezerwacie możecie przeczytać tu, zapraszam http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=130&Itemid=132

Fot. Marek Jurek

"Przełom Osławy pod Duszatynem"

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=32&Itemid=35

Fot. Robert Mosoń

"Sine Wiry"

Fot. Robert Mosoń "Sine Wiry"

"Śnieżyca wiosenna w Dwerniczku" to godny polecenia florystyczny rezerwat przyrody znajdujący się w dolinie Sanu, tuż przy drodze wiodącej ze Smolnika do Zatwarnicy. Na przedwiośniu cała dolina wygląda bajecznie, albowiem kwitnie tu miliony geofitów, wśród nich chroniona śnieżyca wiosenna w ekotypie karpackim. Przeważnie na przełomie marca i kwietnia łąka pokrywa się setkami tysięcy białych kwiatków, wygląda to jak morze kwiecia. Nasz ekotyp słynie z tego, że na łodyżce miewa dwa kwiatki. Śnieżyce stają się coraz bardziej popularne zarówno wśród fotografów przyrody jak i turystów, są bez mała tym dla Bieszczadów (jest to roślina wschodniokarpacka) czym krokusy dla Gorców i Tatr. Wybierając się do nas należy pamiętać, że im wyżej tym później zakwitają rośliny, czyli poszczególne gatunki możemy długo obserwować. Czasami pierwsze śnieżyce zakwitają pod koniec lutego, przeważnie w Górach Sanocko-Turczańskich,  a kończą w dolinie Terebowca i wyżej na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego w połowie kwietnia. Na połoninach można jeszcze zobaczyć pojedyncze osobniki w długi weekend majowy. Więcej o śnieżycy i rezerwacie tu

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=115&Itemid=116

Fot. Jacek Bis

"Woronikówka" zwana swego czasu "Cisy na Górze Walter" to florystyczny rezerwat przyrody ustanowiony w 1989 r. na powierzchni 14,84 ha. Chroni naturalne stanowisko cisów położone na wysokości 625-800 m n.p.m. na północnym, stromym stoku Woronikówki.  Cisy rosną pod koronami jodeł, buków i jaworów, dominuje tu zespół żyznej buczyny karpackiej. Występuje tu 113 gatunków roślin naczyniowych, ciekawostka są gatunki subborealne: konwalijka dwulistna, wietlica samicza, szczawik zajęczy oraz wysokogórskie: ostrożeń wschodniokarpacki, okrzyn karpacki, wrotycz baldachogroniasty Klusjusza. Na uwagę zasługują także da wiązy o charakterze pomnikowym. Ten rezerwat trudno dostępny turystycznie, to nic, że przez okolice wiedzie szlak turystyczny (prawie 2 km "ścianka" robi swoje) to ostoja zwierzyny, w tym ssaków i ptaków puszczańskich. Warto wspomnieć i o ścieżce edukacyjnej wiodącej ze szczytu do rezerwatu, jest praktycznie nieznana.

Fot. Zbigniew Lubecki

"Zakole" - torfowiskowy rezerwat przyrody to jedno z najmniej znanych miejsc w Bieszczadach. Znajduje się tuż obok granicy z Ukrainą w Dolinie Górnego Sanu w gminie Lutowiska, w pobliżu Żurawina. Chroni holoceńskie torfowisko wysokie - jedno z najrzadszych zbiorowisk roślinnych w naszym kraju. Wato wiedzieć, że w tej części doliny Sanu w po 1970  r. utworzono kilka rezerwatów torfowiskowych: "Dźwiniacz", "Tarnawa", "Litmierz" i "Łokieć" oraz "Zakole", w 1999 r. pierwsze cztery zostały włączone do Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Torfowisko tworzą mchy z podklasy torfowców, powierzchnię porastają borówka bagienna, borówka czarna, borówka brusznica, żurawina błotna, bagno zwyczajne, bagno zwyczajne, bażyna czarna. Na przesuszonych miejscach występuje chrobotek. Występuje tu 24 rośliny naczyniowe, 17 mszaków i 1 gatunek porostów. Na torfowisku można pojawiają się ptaki i ssaki puszczańskie, w tym niedźwiedzie.

Fot. Robert Mosoń Wełnianka pochwowata

"Zwiezło"

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=33&Itemid=49

Fot. Robert Mosoń

Góry Sanocko-Turczańskie i okolice pod względem przyrodniczym są niezmiernie interesujące. W związku z tym, że mamy tu charakterystyczną dla Karpat rusztowo-kratową rzeźbę terenu (równolegle biegnące grzbiety górskie  poprzecinane licznymi tzw. v-kształtnymi potokami, dwa piętra roślinne: pogórza i regla dolnego, dużą lesistość, sporą bioróżnorodność, nie do końca przekształcone cieki wodne, więc dominują tu rezerwaty leśne. Nawet jedyny nasz rezerwat faunistyczny "Bobry w Uhercach" chroni także koryto Olszanki wraz z otaczającym je łęgiem.  Rezerwaty są skoncentrowane wokół Jeziora Myczkowieckiego, Gór Słonnych, w tym słynnego szybowiska w Bezmiechowej, oraz pasma Turnicy. Większość z nich powstała także po to aby ograniczyć presję człowieka na  tereny o dużych walorach przyrodniczych.

Fot. Jacek Bis Śnieżyca wiosenna w dolinie Stebnika

"Bobry w Uhercach" to jedyny faunistyczny rezerwat na naszym terenie. Powstał w 1994r na pow. 27,12 ha  na terenie dawnej żwirowni na rzece Olszance. Bobry same wybrały sobie ten teren przenosząc się  z przygotowanego przez ludzi żeremia na styku Bieszczadów i Beskidu Niskiego. Przepłynęły 40 km i od razu z korzyścią dla wszystkich zaczęły przeobrażać swoje otoczenie, rozmnażać się i kolonizować całą okolicę. Rezerwat jest częścią lokalnego korytarza ekologicznego, zwierzęta wędrują na całej długości cieku wodnego wykorzystując łęgi, w tym olszynkę karpacką. Najłatwiej o tym można przekonać się obserwując ślady bytowania wielu gatunków, w tym wilków pod mostem nieopodal rezerwatu. Pod względem florystycznym jest tu dosłownie misz masz, albowiem obok siebie rośną rośliny górskie reglowe, wodne, szuwarowe, ruderalne, łąkowe, zaroślowe. Okolice rezerwatu polecam jesienią kiedy kwitną tu łany zimowitu jesiennego.

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska

"Buczyna w Wańkowej" to niezbyt znany leśny rezerwat położony w Górach Słonnych, na ich krańcu, czyli  na południowo-wschodnich  stromych stokach schodzących w dolinę Wańkówki (Olszanki). Tę część Gór Słonnych tuż nad rzeką my miejscowi nazywamy Jałownicą. Rezerwat słynie z bioróżnorodności, na pow. 98,68 ha chroni pozostałości po puszczy karpackiej w postaci buczyny karpackiej, grądu i łęgu. Tutejszy las charakteryzuje się dużym stopniem naturalności zbiorowisk roślinnych. Część drzew ma charakter pomnikowy.  Występuje tu 199 gatunków roślin naczyniowych, w tym 15 chronionych, są tu duże skupiska ciemiężnicy zielonej, czosnku niedźwiedziego, obrazków alpejskich. To kraina ssaków puszczańskich, rezerwat który zamieszkują niedźwiedzie (już za rezerwatem jest zamontowana prywatna fotopułapka, która w ciągu kilku godzin zarejestrowała 6 niedźwiedzi, w tym matkę  z dwojgiem młodych i naszego młodzika, który w okolicy ciut rozrabia strasząc grzybiarzy i rozbijając pasieki), wilki, ryś, żbik itd. Non stop natrafiam na ślady ich bytowania, czasami drastyczne jak kości ofiar wilków, zdarzyło mi się już na grzybobraniu w pobliżu rezerwatu "pogadać" z niedźwiedziem. Tuż obok rezerwatu jest prawnie chronione gniazdo orlika orlika. W Olszance często żeruje bocian czarny, który gniazduje w Górach Słonnych.

Polecam prezentację Olszanica i okolice, tu są opisane walory przyrodniczej tej części Gór Słonnych http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=278&Itemid=344

Fot. Arek Bulanda

"Cisy w Serednicy"

"Cisy w Serednicy" http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=185&Itemid=190

Fot. Mariusz Strusiewicz

"Chwaniów"

Fot. Asia Paś Rezerwat widziany z Stańkowej

"Dyrbek" do tego rezerwatu żywię wyjątkowe uczucie. Na moich oczach umierała puszcza karpacka porastająca Góry Słonne. Po budowie stokówki Olszanica-Bezmiechowej została zniszczona piękna dolin porosła łęgiem oraz porastające zbocza wzgórz lasy grądowe i buczyna karpacka. Potężne jodły o pomnikowych rozmiarach padły pod piłami, część z nich nadal na wpół zbutwiała leży w potokach. Ocalał tylko las w okolicy szybowiska w Bezmiechowej i ten chroniony w ramach rezerwatu "Buczyna w Wańkowej". To jest nadal kraina ssaków puszczańskich, w 2017 r. jesienią fotopułapka obok ronda zarejestrowała jednego dnia 6 różnych niedźwiedzi. Mamy i watahę wilków, rysie, żbiki, o jeleniach nie ma sens wspominać. To także miejsce, gdzie można spotkać rzadkie ptaki takie jak orzeł przedni, orlik krzykliwy, puszczyk uralski, dzięcioł trójpalczasty. Rezerwat leśny powstał w 1996 r. na południowo-zachodnim stoku Kamionki i Cienia. Chroni na pow. 130,88 ha las porastający obszar o ciekawej rzeźbie, puszcza porasta liczne jary, wąwozy. Na uwagę zasługuje bardzo bogate runo leśne, rosną tu rośliny chronione, rzadkie m.in. kruszczyk siny. Zapraszam do prezentacji o rezerwacie

Fot. Robert Mosoń

"Góra Sobień"

Fot. Robert Mosoń

"Grąd w Średniej Wsi"

Zapraszam do Średniej Wsi http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=92&Itemid=98

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Droga wiodąca pod rezerwatem

"Koziniec" to jeden z moich ulubionych rezerwatów udostępnionych turystycznie, tu jet takie nagromadzenie walorów nie tylko przyrodniczych, że oprowadzanie po nim nie stwarza przewodnikowi żadnych trudności. Każdy znajdzie u coś da siebie. Jest to krajobrazowy rezerwat przyrody utworzony w 2004 r. na powierzchni 28,68 ha. Swoim zasięgiem obejmuje południowo-zachodnie zbocze Kozińca - to dominujące  się  nad drogą Bóbrka-Myczkowce i Jeziorem Myczkowieckim. Rozciąga się z niego piękna panorama na Jezioro i na sąsiednie rezerwaty: "Nad Jeziorem Myczkowieckim" i "Przełom Sanu pod Grodziskiem". Oczywiście, najłatwiej okoliczny krajobraz dojrzeć, gdy nie drzewa są bezlistne. Jesienią okolica w złocie wygląda bajecznie. Stoki są urwiste, stromizny zacne więc wędrując należy szczególnie uważać, łatwo polecieć w dół. Rezerwat porasta grąd subkontynentalny, wyższe partie buczyna karpacka. Panuje tu duża bioróżnorodność, rośnie tu ponad 200 gatunków roślin naczyniowych, w tym kilka osobliwych jak lepnica gajowa - gatunek bardziej charakterystyczny dla Pienin niż dla Bieszczadów. Osobliwością także są murawy kserotermiczne i buczyna storczykowa. Rezerwat słynie nie tylko ze storczyków ale także z herpetofauny. No  i z dzięciołów. Do rezerwatu nie należy słynny kamieniołom w Bóbrce z którego roztacza się piękna panorama na Solinę i Jezioro Solińskie i Jezioro Myczkowieckie. Zapraszam do prezentacji o tym ślicznym zakątku naszego kraju http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=224&Itemid=231

Fot. Jacek Bis

"Na Opalonym"

Fot. Jacek Bis

"Na Oratyku"

Fot. Jacek Bis

"Nad Jeziorem Myczkowieckim"

Fot. Robert Mosoń

"Nad Trzaciańcem"

Fot. Tomasz Gołkowski

"Polanki"

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska

"Przełom Sanu pod Grodziskiem"

Zwierzyń

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=226&Itemid=233

Fot.

"Turnica"

Obok rezerwatu, po drugiej stronie drogi są godne polecenia  arłamowskie połoninki

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=150&Itemid=156

Dosłownie rzut beretem od Gór Sanocko-Turczańskich jest jeden z moich ulubionych rezerwatów "Kopystanka". Ten krajobrazowy rezerwat powstał w 2001 r. na pow. 188, 67 ha na terenie prawie nieistniejących wsi Kopysno i Posada Rybotycka. Swoim zasięgiem obejmuje niezalesiony szczyt i fr. stoku pokrytego podgórską buczyną karpacką  drugiego co do wysokości wzniesienia Pogórza Przemyskiego. Teren jest bardzo malowniczy, pokryty licznymi wąwozami, ze szczytu rozciąga się piękna panorama. Ten rezerwat słynie z roślinności kserotermicznej. Jeszcze ciekawsze zbiorowiska tego typu są na pobliskiej Górze Filipa. "Kopystanka" słynie z ostrożenia siedmiogrodzkiego - gatunku skrajnie rzadkiego, w naszym kraju jest tylko udokumentowane trzy stanowiska tej ciepłolubnej rośliny. Występuje tu 16 gatunków ssaków, 53 gatunki ptaków, które tu wyprowadzają mode, 9 gatunków płazów, 5 gatunków gadów. To miejsce godne polecenia miłośnikom motyli. O tym pięknym miejscu więcej można przeczytać tu http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=80&Itemid=86

Fot. Małgorzata Różowicz

Opracowanie Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski, pilot wycieczek

Polecam nasze usługi przewodnickie - cena  od 250 zł netto, od 350 brutto  faktura VAT. Programy wycieczki przygotowuję indywidualnie dla każdej grupy dostosowując je do możliwości finansowych i zainteresowań grupy. Proszę o kontakt telefoniczny Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski i turystyczny, pilot wycieczek nr tel. 607 452 809 lub  502 320 069 Bieszczady i okolice oferują dla grup zorganizowanych multum atrakcji, wśród nich są: wycieczki górskie, wycieczki po ścieżkach dydaktycznych, spacery po górskich dolinach, miejscach cennych przyrodniczo, wycieczki rowerowe, spływy kajakowe  i na pontonach, jazda konna pod okiem instruktora, bryczki, wozy traperskie, prelekcje, pokazy filmów przyrodniczych, diaporam,  warsztaty przyrodnicze, warsztaty kulturowe, warsztaty fotografii przyrodniczej,  wizyty w wielu ciekawych miejscach np. hangary na szybowisku w Bezmiechowej, bacówkach z serami Bacówka Nikosa 661 461 306 lub 663 66 95 04 , zagroda edukacyjna "Serowy Raj" w Bukowcu https://www.facebook.com/DomkiGoralskieBukowiec/ , sery można zamówić telefonicznie 697 761 807 zwiedzanie muzeów,  galerii, cerkwi i dawnych cerkwi,  ruin, "zaliczanie" punktów widokowych, nawiedzanie sanktuariów, izby pamięci prymasa Wyszyńskiego, spacer po udostępnionych turystycznie rezerwatach, rejsy statkiem  po Jeziorze Solińskim np. statek Bryza nr tel. 721 08 08 08 , żaglowanie po Jeziorze Solińskim, spotkania z naukowcami, ludźmi kultury, artystami itd. np. przy ognisku,  itp. Koszt obiadu to w przypadku grup młodzieżowych jest od 15 zł do 25 zł. W tym roku mamy bardzo rozwiniętą ofertę edukacyjną na którą składają się warsztaty i prelekcje: kulturowe, przyrodnicze, związane ze starymi rzemiosłami, fotografii przyrodniczej

Fot. Robert Mosoń Tarnawa - moje ukochane torfowiska wysokie

Polecamy galerię Roberta Mosonia

https://www.facebook.com/moson.robert.foto/

Fot. Robert Mosoń Beniowa

Beskidzka przyroda

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=273&Itemid=339

Fot. Jacek Bis Leszczowate

PN Poloniny

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=19&Itemid=19

Polecam artykuł dr hab. Grzegorza Piątka

OCHRONA I RESTYTUCJA GÓRSKICH I PODGÓRSKICH LASÓW ŁĘGOWYCH

Abstrakt

Na strukturę i roślinność górskich lasów łęgowych największy wpływ wywiera woda przepływowa rzek. Szybkość i zmienność amplitudy górskich pływów determinuje dynamizm i otwartość zbiorowisk nadrzecznych. Dzięki temu łęgi górskie należą do najbogatszych i najbardziej zróżnicowanych florystycznie zespołów leśnych. Niewielkie znaczenie produkcyjne, przy dużej roli pozaprodukcyjnej predystonuje te zbiorowiska do grupy chronionych w sieci Natura 2000.

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=260&Itemid=326

Fot. Jacek Bis Dolina Wisłoka

Polecamy PN "Połoniny"

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=19&Itemid=19

...................

.................

...................

.................

.................

.............

.................

..............

...........

..................

...............

.......................