W lutym  2014 r. Bieszczadzki Park Narodowy obchodził 15 lecie podpisania certyfikatu trójstronnego Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie". Był to pierwszy trójstronny, transgraniczny rezerwat biosfery powołany na świecie.  Obejmuje on swoim zasięgiem obszar Bieszczadów położony na terenie trzech państw: Polski, Słowacji i Ukrainy. Po stronie polskiej w skład rezerwatu wszedł Bieszczadzki Park Narodowy wraz ze swoją otuliną, czyli Parkiem Krajobrazowym Doliny Sanu i Ciśniańsko-Wetlińskim Parkiem Krajobrazowym, po słowackiej Park Narodowy "Poloniny" wraz z otuliną, a po stronie ukraińskiej Użański Park Narodowy wraz Nadsańskim Parkiem Krajobrazowym.

Fot.  Ewa Dudzińska-Szybowska Bukowe Berdo

Czym są rezerwaty biosfery? Pozwolę sobie przytoczyć fragment artykuły ze strony http://www.unesco.pl/nauka/czlowiek-i-biosfera-mab/ Międzynarodowy Program Człowiek i Biosfera ( Man end Biosphere MAB) zapoczątkowany został przez UNESCO w 1971 roku. Celem programu jest kreowanie zrównoważonych relacji między ludźmi i biosferą, zaś metodą realizacji tego zamierzenia jest tworzenie międzynarodowej Sieci Rezerwatów Biosfery Skupia ona obecnie 621 takich obiektów w 117 krajach. Rezerwaty mają na celu ochronę różnorodności biologicznej i poprawę zdolności obserwowania zmian ekologicznych w obszarze całej planety. Służą także pobudzaniu społecznej świadomości powiązań istniejących pomiędzy różnorodnością ekologiczną i kulturową. Rezerwaty tworzone są przez Międzynarodową Radę Koordynacyjną MAB na wniosek poszczególnych państw członkowskich. Każdy rezerwat podlega prawodawstwu kraju, na terenie którego się znajduje i może także stać się członkiem Sieci, do której przynależność jest dobrowolna. Rezerwaty mają na celu ochronę różnorodności biologicznej i umożliwienie lepszej obserwacji zmian ekologicznych w skali całej planety. Pełnią trzy zasadnicze funkcje:

1. ochronną, polegająca na przyczynianiu się do ochrony krajobrazów, ekosystemów, zróżnicowania gatunkowego i genetycznego
2. rozwojową poprzez sprzyjanie formom rozwoju gospodarczego i ludzkiego, które uznać można za społeczno-kulturowo i ekologicznie zrównoważone
3. funkcję wspierania logistycznego poprzez edukację ekologiczną, a także szkolenia, badania i monitoring w odniesieniu do lokalnych, regionalnych, narodowych i globalnych zagadnień związanych z ochroną i zrównoważonym rozwojem.

Fot. Jernej Prosienecky Zlewnia pot. Smerek, dolina Rybnika. Widoczne dwa jodłowe pnie z trzech ściętych tutaj w połowie lat 80tych drzew, które po odebraniu przez leśniczego w tzw. leżaninę osiągnęły masę prawie 100m3. (Nie stoję za pniakiem lecz w pniaku który jest pusty i jestem nadzwyczaj wyprostowany;)

Rezerwaty biosfery podlegają okresowym przeglądom co dziesięć lat, dokonywanym przez Międzynarodową Radę Koordynacyjną (ICC) MAB. Jeśli ICC uzna, że dany rezerwat biosfery nie spełnia kryteriów zawartych w Statucie Sieci Rezerwatów Biosfery (przyjętym na konferencji UNESCO-MAB w Sewilli w 1995 r.), może doradzić danemu państwu usunięcie istniejących niedociągnięć. Jeśli Międzynarodowa Rada Koordynacyjna MAB na swoim kolejnym posiedzeniu uzna, że dany rezerwat biosfery nadal nie spełnia wymaganych kryteriów, wówczas przestaje on być uznawany za rezerwat biosfery i jako taki nie może być częścią Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO."

Fot. Robert Mosoń Nadobnica alpejska (Rosalia alpina).

Mam problemy ze znalezieniem informacji o historii MRB "Karpaty Wschodnie". Posłużę się więc lekturą godną polecenia, czyli monografią przyrodniczą Tomasza Winnickiego, Bogdana Zemanka "Przyroda Bieszczadzkiego Parku Narodowego". Ta książka powinna być w biblioteczce nie tylko każdego przewodnika górskiego  wschodniobeskidzkiego ale także w zbiorach każdego miłośnika Bieszczadów. "Powołany przez UNESCO w 1992 roku Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie” (MRB “KW”) objął obszary przygraniczne Polski i Słowacji. W Polsce w jego skład weszły: Bieszczadzki Park Narodowy - o pow. 27 065.12 ha, Park Krajobrazowy Doliny Sanu - o pow. ok. 36 000 ha i Park Krajobrazowy Ciśniańsko-Wetliński - o pow. ok. 46 000 ha, a po stronie słowackiej status rezerwatu biosfery uzyskał Chroniony Krajobrazowy Obszar “Wschodnie Karpaty” o pow. ok. 40 000 ha. Aktualnie obszar BdPN został nieznacznie powiększony, a po stronie słowackiej w 1997 roku utworzono w granicach rezerwatu biosfery Park Narodowy “Połoniny”. Do MRB “KW” przylega po stronie ukraińskiej rezerwat “Stużica”, który w okresie gdy powoływano MRB „KW” był jednym z pięciu terenów chronionych wchodzących w skład „Zapowiednika - Karpaty Wschodnie” z siedzibą w Rachowie. „Zapowiednik” ten w 1992 r., uzyskał status rezerwatu biosfery. Należy nadmienić, że w tamtym okresie popierana była przez naukowców lwowskich koncepcja utworzenia trójpaństwowego rezerwatu, w którego skład miałby wejść ze strony ukraińskiej rezerwat „Stużica”. Działania te najpierw zaowocowały utworzeniem Parku Krajobrazowego „Stużica” z niezależną administracją, następnie przekształceniem go w Użański Park Narodowy i włączeniem w skład MRB „KW”. Ponadto do MRB „KW” został dołączony, po ukraińskiej stronie, nowo utworzony Nadsański Park Krajobrazowy. Obecnie MRB „KW” składa się z sześciu jednostek ochronnych przylegających do siebie w strefie przygranicznej na terytoriach trzech państw Polski, Słowacji i Ukrainy.

Fot. Jernej Prosienecky Szeroki Wierch - 1315m n.p.m. Widok z Kisnyci Kohutowskich na kulminacje - 1239m n.p.m.

Warto wiedzieć, że powołanie Rezerwatu Biosfery miało wpływ na kształt ochrony przyrody na terenie Bieszczadów. Związane było z poszerzeniem Bieszczadzkiego Parku Narodowego oraz powstaniem dwóch parków krajobrazowych tworzących jego otulinę. Po powstaniu MRB Karpaty Wschodnie zadbano przede wszystkim o kompleksową ochronę całej zlewni Sanu po obu stronach granicy. Strona ukraińska powołuje park krajobrazowy i przekształca część zapowiednika Karpaty Wschodnie w Użański Park Narodowy. Dzięki powołaniu Rezerwatu Biosfery najcenniejsze fragmenty puszczy karpackiej znajdujące się w terenie przygranicznym: czyli słowackie pralasy, ukraińska puszcza uchodząca za wyjątkowo cenną Uhalka i smętne resztki Puszczy Bukowej po stronie polskiej są objęte wspólną ochroną. Jest to ważne albowiem co 10 lat UNESCO sprawdza stan przyrody na terenie wszystkich rezerwatów biosfery. Przy rażącym naruszeniu reżimów ochronnych może dojść do cofnięcia rekomendacji i zlikwidowania rezerwatu.

Fot. Jernej Prosienecky  Dolina Górnej Solinki, tu kiedyś znajdowała się jeden z największych kompleksów lasów o charakterze naturalnym w Europie. Niestety, puszcza została zniszczona, była lasem gospodarczym

Pragnę przedstawić wszystkie składowe MRB "Karpaty Wschodnie". Nasza stronka w dużej mierze poświęcona jest terenom chronionym. Mamy prezentacje BdPN i polskich parków krajobrazowych, o  PN Poloniny, być może powstaną i nowe dotyczące terenów objętych ochroną na Ukrainie. Moim marzeniem, które realizuję tworząc te prezentacje jest skuteczna promocja dobrej książki, dlatego też wykorzystam tu kilka artykułów opublikowanych w "Rocznikach Bieszczadzkich". Aby przedstawić Bieszczadzki Park Narodowy, PN Poloniny i Użański Park Narodowy posłużę się artykułem Stanisława Kucharzyka "System ochrony przyrody w Karpatach ze szczególnym uwzględnieniem parków narodowych". Całość jest dostępna pod tu

http://www.bdpn.pl/dokumenty/roczniki/tom17/art_01.pdf

"Bieszczadzki Park Narodowy Położony we wschodniej części Bieszczadów Zachodnich (Karpaty Lesiste). Bieszczadzki Park Narodowy jest zbudowany z utworów fliszowych, należących do dwóch jednostek strukturalnych – płaszczowiny dukielskiej i płaszczowiny śląskiej. Lasy dolnoreglowe zajmują 78% powierzchni Parku i są zróżnicowane na ponad dwadzieścia odrębnych zbiorowisk roślinnych. Jedynie w dolinie Wołosatego można odnaleźć fragmenty podgórskichlasów grabowych zwanych grądami. Powyżej górnej granicy lasu (1150–1250 m n.p.m.) występują subalpejskie zbiorowiska nieleśne (borówczyska, traworośla, ziołorośla i zarośla) zwane połoninami. Flora naczyniowa liczy ponad 800 gatunków. Występuje tu ponad 20 gatunków wschodniokarpackich ikilka endemitów Karpat Wschodnich i Południowych (pszeniec biały Melampyrum saxosum, tojad wschodniokarpacki Aconitum lasiocarpum, tojad bukowiński A. bucovinense, goździk kartuzek skalny Dianthus carthusianorum subsp. saxigenus, przywrotnik turkulskiAlchemilla turkulensis oraz lepnica karpacka Silene dubia)

Fot. Paweł Szymański Panorama z Tarnicy na Tatry

Polecam bardzo ciekawą książkę monograficzną "Obszary chronione województwa podkarpackiego" wydana przez Procarpathię. Posłużę się nią, aby przedstawić nasze parki krajopbrazowe.

" Park Krajobrazowy Doliny Sanu Rok powstania: 1992 Powierzchnia: 28 718 ha Położenie na terenie gmin: Lutowiska, Czarna i Solina.Park rozciąga się wzdłuż biegu górnego Sanu, od terenów po dawnej wsi Sokoliki Górskie przy granicy z Ukrainą, aż po Jezioro Solińskie. Do końca lat czterdziestych XX wieku były to obszary gęsto zaludnione i zagospodarowane. Park można podzielić na dwie części. Południowa – to enklawa z południowego zachodu i północnego wschodu granicząca z terenami Bieszczadzkiego Parku Narodowego.Ten obszar to słynny „bieszczadzki worek” – prawie bezludny. Od Smolnika dolina Sanu jest gęściej zaludniona, ale za to graniczy z Otrytem, jednym z najbardziej dzikich miejsc w Bieszczadach. Dzisiaj aż 80% powierzchni parku pokrywają lasy. Prawie połowę stanowią drzewostany ponadstuletnie. Wiele z nich zachowało charakter naturalny. Przeważają lasy bukowe z domieszką jodły, a także świerka i jawora. W dolinach rzecznych spotykamy olszynę górską oraz rzadszą bagienną olszynę górską. Flora naczyniowa liczy około 800 gatunków, w tym 127 górskich. Niezwykle cenny jest świat zwierząt. Żyją tu duże ssaki drapieżne, m.in.: niedźwiedź brunatny, wilk i ryś oraz roślinożerne, np. żubr i jeleń. W rezerwacie można spotkać wszystkie krajowe węże oraz o wiele innych gatunków gadów, a także płazów. Stwierdzono tu również około 130 gatunków ptaków. Swoje gniazda zakładają m.in.: orzeł przedni, orlik krzykliwy, puchacz, puszczyk uralski i bocian czarny. Na terenie Parku Krajobrazowego Doliny Sanu utworzono kilka rezerwatów przyrody: „Krywe” chroni przełomowy fragmentu doliny Sanu pod pasmem Otrytu z rzadkimi gatunkami roślin i zwierząt (występuje tu m.in. wąż Eskulapa), „Hulskie im. Stefana Myczkowskiego” to fragment starej puszczy karpackiej, w której żyje wiele gatunków dzikich zwierząt, „Zakole” chroni torfowisko wysokie, a „Śnieżyca wiosenna w Dwerniczku” – stanowisko rośliny będącej symbolem bieszczadzkiej wiosny. Na terenie parku znajdują się także liczne pomniki przyrody: buki, dęby, jałowce, jawory, jesiony, jodły i lipy.

Fot. Paweł Szymański PK Doliny Sanu, Krywe pod Otrytem

Zapraszam na naszą stronkę do prezentacji o Parku Krajobrazowym  Doliny Sanu

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=178&Itemid=191

Fot. Robert Mosoń Salamandra

"Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy Rok powstania: 1992 Powierzchnia: 51013,75 ha Położenie na terenie gmin: Cisna, Baligród, Komańcza, Solina i Zagórz.Podobnie jak w Bieszczadzkim Parku Narodowym występują tu połoniny, m.in. w szczytowych partiach masywu Jasła. Jednak nie są tak liczne i tak rozległe, jak w pobliskim parku narodowym. Krajobraz Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego tworzą cztery równoległe pasma górskie ułożone z północnego zachodu na południowy wschód. Wzdłuż tych grzbietów płyną rzeki. Największe z nich to Osława – stanowiąca zachodnią granicę parku, a także Solinka z Wetliną i Hoczewka. Interesujące są tworzone przez te rzeki przełomy – zwłaszcza Wetliny w okolicach dawnej wsi Zawój, gdzie znajdują się „kipiele” zwane Sinymi Wirami.

Fot. Robert Mosoń Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy, rezerwat "Sine Wiry"

Spotkamy tu także pozostałości po wielkim osuwisku, które zatarasowało rzekę. Jeszcze większe znajduje się w okolicach Chryszczatej na zachodnich krańcach Bieszczadów. Osunięcie się wielkich mas ziemi spowodowało powstanie Jeziorek zwanych Duszatyńskimi. Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy jest zalesiony w około 83%. Na terenie parku dominuje górki las bukowy z udziałem jodły, świerka i jawora. Największy obszar zalesiony to Wysoki Dział z Chryszczatą. W karpackiej puszczy żyją wielkie ssaki drapieżne i roślinożerne: niedźwiedzie, wilki, rysie, żubry i jelenie. Licznie występują tu także ptaki drapieżne: orły przednie i orliki krzykliwe, gadożery oraz sowy, w tym puszczyki uralskie i puchacze. W parku można spotkać ponad 940 gatunków flory naczyniowej, w tym 170 gatunków górskich. Osobliwością przyrodniczą jest ciemiernik czerwonawy (purpurowy), który w Polsce w warunkach naturalnych rośnie tylko w masywie Jasła oraz Hyrlatej. W najcenniejszych przyrodniczo rejonach parku utworzono rezerwaty przyrody: „Przełom Osławy pod Duszatynem” (przy zachodniej granicy parku), „Zwiezło”, czyli Jeziorka Duszatyńskie, „Sine Wiry” – słynny przełomowy odcinek rzeki Wetlina, „Gołoborze” – skalne rumowisko z ciekawymi mszakami i porostami, „Cisy na Górze Jawor” i „Woronikówka” chroniące stanowiska cisa pospolitego oraz „Olszyna łęgowa” w Kalnicy.

Polecam "prezentację o Ciśniańsko-Wetlińskim Parku Krajobrazowym

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=91&Itemid=102

Fot. Robert Mosoń Smotrawa okazała

Na naszej stronie mamy już prezentację o PN Poloniny, link znajduje się poniżej. Aby nie powtarzać się wkleją tu fragmenty dwóch artykułów opublikowanych w "Rocznikach Bieszczadzkich".

"Położony w południowej części Bieszczadów Zachodnich (słowackie Bukowskie Wierchy
w Karpatach Lesistych). Lasy, głównie bukowe i jodłowo-bukowe, zajmują ponad 80% całkowitej powierzchni. Park chroni największy obszar lasów o charakterze pierwotnym na Słowacji. Na najwyższych wzniesieniach spotykane są także liczne polany, których roślinność ma zbliżony charakter do bieszczadzkich połonin. Flora roślin naczyniowych liczy
około 1000 gatunków, w tym liczne gatunki wschodniokarpackie (między innymi lepnica karpacka Silene dubia i nieobecny po polskiej stronie jaskier karpacki Ranunculus carpaticus"

Fot. Bogusław Sołtysik Starina

"Roczniki  Bieszczadzkie nr 21" Martina Vlasakova "Zmiany struktury użytkowania gruntów na terenie Parku Narodowego Poloniny (Słowacja) w wyniku przemian społeczno-ekonomicznych"

"Park Narodowy Połoniny zlokalizowany jest we wschodnim krańcu Słowacji – od wschodu graniczy z Ukrainą, od północy z Polską. Ta północno-wschodnia część powiatu Snina obejmuje mikroregiony Bukovce i Nastaz. Mikroregion Bukovce dzieli się na następujące zlewnie: Ruská, Runinská, Sedlická i Uličská.Znaczna część terenu jest odwadniana przez potoki: Cirocha, Ulička i Zbojski,wraz z ich dopływami. Ze względu na słabe oddziaływanie antropogeniczne terenten posiada liczne walory krajobrazowe, jak również bardzo wysoką różnorodność biologiczną. Powierzchnia Parku Narodowego Połoniny wynosi 29 805 ha, a otuliny 10 973 ha. Dominującym elementem krajobrazu są lasy, stanowiące ponad90,6% obszaru. Użytki rolne zajmują około 6,4% powierzchni całkowitej i są to głównie trwałe użytki zielone. Rolnictwo wykazuje cechy typowe dla terenów górskich. Jedynym dużym zbiornikiem wodnym w okolicy jest zbiornik wody pitnej
Starina. Wokół niego wydzielono tzw. strefy ochrony sanitarnej, w obrębie których
wymagane jest odpowiednie gospodarowanie – obowiązuje tam całkowity zakaz działalności człowieka lub jest ona w poważnym stopniu ograniczona"

Fot. Bogusław Sołtysik

Całość pod linkiem http://www.bdpn.pl/dokumenty/nauka/2013/rb21/art09.pdf

Prezentacja - Park Narodowy Połoniny

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=19&Itemid=19

Fot. Jernej Prosienecky Dziurkowiec 1189 m n.p.m

"Uzhans’kyi (Ужанський) Park Narodowy  Obejmuje południowo- -wschodnią cześć Bieszczadów Zachodnich (Karpaty Lesiste) i północno-zachodnią Połoniny Równej (Beskidy Połonińskie). Pod względem budowy geologicznej pasma te reprezentują płaszczowinę śląską i dukielską. Blisko 70% powierzchni pokrywają lasy bukowe z domieszką jodły i jaworu. Szczególnie cenne są lasy na górze Jawornik i w dawnym rezerwacie Stużyca, które w dużej mierze zachowały pierwotny charakter. Czyste buczyny i jaworzyno-buczyny sięgają 1200 m n.p.m., i w formie krzywulcowej budują górną granicę lasu. Powyżej tej wysokości lokują się subalpejskie zbiorowiska połoninowe. Na obszarze Parku stwierdzono prawie 800 gatunków roślin naczniowych. Na szczególną uwagę zasługują gatunki endemiczne dla Karpat Wschodnich i południowych takie jak: lepnica karpacka Silene dubia, jaskier karpacki Ranunculus carpaticus,  lilak węgierski Syringa josikaea, zerwa ciemna Phyteuma vagneri i inne"

Fot. Beata Kalitan Pod Pliszką

Bardzo często historia kształtuje środowisko przyrodnicze, tak jest i w Bieszczadach. Dzikość polskich Bieszczadów powstała po wysiedleniach. W PN Poloniny w wyniku uwarunkowań gospodarczych gwałtownie maleje ludzka populacja. Zupełnie inaczej jest w Użańskim Parku Narodowym, na terenie którego jest 15 wsi i mieszkało pod koniec XX w. 12 000 ludzi. Ten park jest jednostką budżetową zarządzającą lasami należącymi do państwa. Ochroną całkowitą na terenie tego parku objęto tylko 2408, 6 ha lasów, pozostała część jest wykorzystywana gospodarczo. Mimo tego, że wszystkie lasy są zaliczane do cennych i są w tzw. 1 kategorii. Park wykorzystuje 14904, 6 ha lasów, kontroluje gospodarkę leśną na obszarze 11390 ha. 1452 ha lasów należy do przedsiębiorstwa rolnego Karpaty. Powierzchnia nieleśna parku wynosi 12864,7 ha, z czego 7220,1 ha jest we władaniu miejscowych władz.

Fot. Jernej Prosienecky Widok z nad Przełęczy Bukowskiej w kierunku Użańskiego Parku Narodowego. Na horyznocie rysuje sie kopuła Ostrej Hory - 1405m n.p.m, oraz wał Połoniny Równej - 1482m n.p.m i Lutańskiej Holicy - 1374m n.p.m

Kilka ciekawostek o Nadsańskim Parku Krajobrazowym znalazłam w artykule, którego fragment zacytowałam poniżej.

"Roczniki  Bieszczadzkie nr 21" Kateryna Danylyuk "Rośliny synatropijne we florze roślin naczyniowych Nadsańskiego Regionalnego Parku Krajobrazowego (NRPK), Ukraina"

"Nadsański Regionalny Park Krajobrazowy został utworzony w roku 1997, a następnie włączony do Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie” (MRB „KW”). Park obejmuje powierzchnię 19 428 ha, z czego tereny zalesione zajmują 51,6% (przeważają lasy świerkowo-jodłowo-bukowe i bukowe), a gospodarczo użytkowane – 42,9%. Na terenie Parku położonych jest 8 wsi: Dnistryk-Dubowyj, Boberka, Szandroweć, Werchnia Jabłońka, Nyżnia Jabłońka, Nyżnij Turiw, Werchnij Turiw oraz Sianki, zamieszkałych przez prawie 9tys. ludzi. Obszar Parku położony jest w geomorfologicznym rejonie Werchowyna Stryjsko-Siańska (Cys’ 1962; 1968) pomiędzy 640 a 951 m n.p.m., na terenie rejonu Turka obwodu Lwowskiego. Przez teren Parku przebiegają trzy niewysokie pasma górskie, które ciągną się z północnego zachodu na południowy wschód: Czerwonyj Werch (najwyższy szczyt – Marchityna, 826 m n.p.m.), Siański grzbiet (Szczołb – 874 m n.p.m.) oraz grzbiet Buczok (najwyższa góra bez nazwy – 951 m n.p.m., położona na

południowym wschodzie pasma). Między grzbietami Czerwonyj Werch i Siański przebiega łańcuch gór wyspowych. Przez te trzy grzbiety przechodzi część głównego wododziału europejskiego. Największymi ciekami są: San i jego dopływ Rika (dorzecze morza Bałtyckiego) oraz Jabłuńka (dorzecze morza Czarnego). Warto zaznaczyć, że na terenie Parku, w okolicy wsi Sianki, położone są źródła rzeki San. Człowiek na Werchowynie Stryjsko-Siańskiej pojawił się u schyłku neolitu, trudnił się zbieractwem oraz łowiectwem (Trochymčuk 1968). Intensywne zagospodarowanie terenów Parku rozpoczęło się w XVI wieku, kiedy to nastąpił rozwόj wsi. Zmiany, początkowo niewielkie, uległy nasileniu wraz ze wzrostem zaludnienia i większość terenu została objęta różnymi formami użytkowania (rolnictwo, pasterstwo, użytkowanie lasu).

Fot. Beata Kalitan  Nadsański Park Krajobrazowy ukraińskie mosty i mostki robią wrażenie

Po drugiej wojnie światowej teren dzisiejszego NRPK włączony został do szerokiej strefy przygranicznej o bardzo rygorystycznej kontroli. Na terenie Parku w ramach akcji „Wisła” wysiedlono mieszkańców wsi w dolinie Sanu, część zabudowy rozebrano, reszta rozpadła się ze starości. Wyludnienie tej części Parku stworzyło warunki do stopniowej renaturalizacji silne zmienionej szaty roślinnej. W czasach ZSRR zaorano rozległe tereny, na których uprawiano len, buraki cukrowe, owies. Rozwijała się przemysłowa hodowla bydła mięsnego i mlecznego. Rozwόj rolnictwa i hodowli przemysłowej załamał się po rozpadzie ZSRR. Obecnie na terenie Parku funkcjonują małe gospodarstwa rodzinne prowadzące ekstensywną gospodarkę rolno-hodowalną.

Całość pod linkiem http://www.bdpn.pl/dokumenty/nauka/2013/rb21/art10.pdf

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Sianki widok na Сянки, styk Bieszczadzkiego Parku Narodowego i Nadsańskiego Parku Krajobrazowego

Niewiele w sumie wiemy o rezerwatach biosfery, ten temat nie przebił się w świadomości Polaków. Pozwolę sobie więc sięgnąć do "Popularnego Planu Ochrony Przyrody Bieszczadzkiego Parku Narodowego", jest to praca zbiorowa. Został wydany przez Bieszczadzki Park Narodowy kilka lat temu.

"Zgodnie z wymogami programu UNESCO "Człowiek i Biosfera" Międzynarodowy Rezerwat Biosfery "Karpaty Wschodnie" posiada trzy strefy:

1. Strefa wewnętrzna - zajmuje ok. 13 % powierzchni całego MRB "KW". Pokrywa się ona z obszarami ochrony ścisłej w BdPN  (70% pow.Parku) i kilkoma rezerwatami po stronie słowackiej. Jej najważniejszą funkcją jest ochrona naturalnych zasobów i procesów przyrodniczych. W granicach MRB "KW"  ekosystemy naturalne o najwyższych walorach, spełniające kryteria strefy wewnętrznej, występują przede wszystkim w Bieszczadzkim Parku Narodowym.

Fot. Jernej Prosienecky W pierwowzorze Stoły, to w istocie polana na zboczach Magury Krywickiej 968m n.p.m określanej według nazewnictwa obecnych map, jako właśnie Stoły. W tle Bukowina 921m n.p.m

2. Strefa buforowa służy realizacji różnych form ochrony aktywnej, jak np.ochrona ekosystemów półnaturalnych, przebudowa sztucznych drzewostanów w celu ich unaturalnienia, itp. Strefa ta zajmuje ok. 16% MRB "KW". Po stronie polskiej pokrywa się z obszarem objętym ochroną częściową w BdPN (30 % Parku).

Fot. Tomek Pudzianowski Dzięwięciosił bezłodygowy

3. Strefa przejściowa zajmuje 70% powierzchni MRB "KW". Jest to obszar o dużych walorach przyrodniczych, gdzie dopuszcza się ekstensywne gospodarowanie człowieka, oparte na zasadach zrównoważonego rozwoju. Strefa przejściowa po polskiej stronie odpowiada parkom krajobrazowym, co stwarza potencjalne możliwości kreowania ekorozwoju. Działalność człowieka w strefie przejściowej w żadnym wypadku nie powinna degradować przyrody, a tym bardziej nie powinna negatywnie wpływać na strefę wewnętrzną i buforową."

Fot. Jernej Prosienecky Wietnam, składnica przy potoku Flader. W tle parujące "plecy" Jawornika - 1022m n.p.m

Posługując się terminami park narodowy, park krajobrazowy itd. należy pamiętać iż na terenie Polski, Słowacji i Ukrainy zupełnie inaczej wygląda system ochrony. Park narodowy czy krajobrazowy  innymi prawa rządzi się w każdym kraju należącym do MRB "Karpaty Wschodnie". W Polsce mamy obszary chronione: parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne.

Fot. Jernej Prosienecky Gdzieś w puszczy

Na Ukrainie zaś jest siedem kategorii obszarów chronionych: zapowiedniki, rezerwaty biosfery, parki narodowe, regionalne parki krajobrazowe, zakazniki czyli nasze rezerwaty, chronione uroczyska, pomniki przyrody. Naukowcy z m.in. z Użańskiego Parku Narodowego postulują wprowadzenie jeszcze dwóch form ochrony przyrody: rezerwatu dzikiej przyrody i rezerwatu praleśnego. Nie muszę chyba mówić iż mają one objąć lasy porastające tereny przygraniczne. Na Ukrainie została też wytyczony korytarz ekologiczny łączący rumuńskie Karpaty z polskimi i słowackimi.

Fot.  Bogusław Sołtysik W Bieszczadach ukraińskich zachowało się jeszcze tradycyjne bojkowskie budownictwo

Słowacja jest specyficznym krajem o rozbudowanym systemie ochrony przyrody, ale tak naprawdę chroniącym tylko enklawy przyrody. Ochroną objęto ponad 23 % kraju, w sieci Natura 2000 jest ponad 36 %,  jest tu, 9 parków narodowych, 14 parków krajobrazowych, 383 rezerwatów przyrody, 219 narodowych rezerwatów przyrody, 230 pomników przyrody, 60 narodowych pomników przyrody i 181 małych rezerwatów ale tak naprawdę chroni się ok. 1,8 %. System parków narodowych na Słowacji jest rozbudowany, ochronie podlega aż 20 % słowackich gór. I cóż z tego, skoro panuje tu dwuwładza, a na zdecydowana większość terenów chronionych to lasy gospodarcze. Słowacy mają 5 stref ochronnych, w strefie 4 i 5 porównywalnej do naszej ochrony ścisłej jest tylko 7 % powierzchni parków narodowych.

Fot. Bogusław Sołtysik Ruske

BdPN wraz z otuliną znajduje się w sieci Natura 2000 Oto krótka charakterystyka Obszaru specjalnej ochrony ptaków i specjalnej ochrony siedlisk Bieszczady PCL 180001 Źródło http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Bieszczady,30,strategia.html

Karpaty Zachodnie tworzą w Bieszczadach system równolegle ułożonych grzbietów, o przebiegu z północnego zachodu na południowy wschód, podzielonych szerokimi i głębokimi obniżeniami. Poziom wierzchowiny wznosi się na wysokość ponad 1000 m. Z niej wznoszą się szczyty, spośród których najwyższe to Tarnica (1346 m n.p.m.), Halicz (1333 m n.p.m.) i Krzemień (1335 m n.p.m.). W partiach wierzchołkowych występują ostro zakończone grzbiety skalne oraz łagodne skaliste wychodnie z murawami wysokogórskimi. Szczytowe partie gór (powyżej 1150 m n.p.m.) porośnięte są przez łąki zwane połoninami, z łanami śmiałka darniowego i borówczyskami. Poniżej występują zarośla olchy kosej. W przedziale wysokości 700-1150 m n.p.m. znajdują się lasy reglowe z przewagą buczyny karpackiej. Jeszcze niżej, między 500 a 700 m n.p.m., wyróżnia się piętro dolin - dawniej użytkowanych rolniczo. Tereny rolnicze w dolinach, nie uprawiane od ponad 50 lat, podlegają naturalnej sukcesji. Zarastane są przede wszystkim przez olchę szarą, rozprzestrzeniającą się od strony potoków.
Klimat Bieszczadów ma charakter górski o stosunkowo silnych cechach kontynentalnych. Występują tu dwa piętra klimatyczne: umiarkowanie chłodne (650-1070 m npm) o średniej temperaturze od +6°C do +4°C oraz piętro chłodne (powyżej 1070 m npm) ze średnią roczną temperaturą od +4°C do +2°C.
Bieszczady są regionem o dużej zasobności wodnej i o niewielkim zasilaniu podziemnym. Sieć rzeczna jest uwarunkowana litologicznie i ma układ kratowy. Obszar odwadniany jest przez San i jego lewobrzeżne dopływy. Południowa granica dorzecza górnego Sanu przebiega grzbietem pasma granicznego i stanowi część głównego europejskiego działu wód, który rozdziela zlewiska Morza Bałtyckiego i Czarnego.

Fot. Jernej Prosienecky Kostywski Zwir, Kaskada

Według Strategii Sewilskiej rezerwaty biosfery to rodzaj paktu zawartego pomiędzy społeczeństwem lokalnym, a społeczeństwem jako ogółem obywateli. Rezerwaty biosfery powinny spełniać trzy powiązane ze sobą funkcje: ochronę bioróżnorodności, ochronę różnorodności ekosystemowej i krajoznawczej, rozwój oparty o zasady zrównoważonego rozwoju oraz mają pełnić funkcję naukową i edukacyjną. Tę ostatnią funkcję pełnią "Roczniki Bieszczadzkie" na które bardzo często powołuję się.

Fot. Maciej Szpiech Leśnik Panorama na gniazdo Tarnicy i Halicza

Bieszczadzki Park Narodowy jest jednym z najbardziej popularnych parków narodowych w Polsce odwiedzany przez setki tysięcy turystów rocznie. Występuje tu silna sezonowość, w lesie na szlakach jest multum ludzi, poza sezonem zdarza się wędrować nawet na najpopularniejszych szlakach w samotności. BdPN jest znakomicie przygotowany do przyjęcia gości: gęsta sieć dobrze utrzymanych szlaków, mostki, dylowanki, poręcze pomagają przejść w trudniejszych terenowo miejscach, wiaty, deszczochrony, ławeczki pozwalają na odpoczynek jednocześnie w pewien sposób zabezpieczając okolicę szlaków przez zniszczeniem. Na węzłach szlaków są parkingi i od 2013 r. ekologiczne toalety. Na szlakach na terenie BdPN nie ma koszy i nie będzie, to kraina niedźwiedzi. Odpadki i śmieci mogłyby je wabić. To park narodowy więc jest i bardzo gęsta sieć ścieżek dydaktycznych, cześć z nich to jednocześnie szlak pttkowski. Jest i Zachowawcza Hodowla Koni Huculskich i gęsta sieć szlaków konnych.

Fot. Paweł Szymański Bieszczadzki Park Narodowy, szlak czerwony wiodący na Połoninę Caryńską

W 2014 r. oddano dwie transgraniczne ścieżki przyrodnicze wiodące przez BdPN i PN Poloniny. Nasz park wydał ciekawe broszury pokrótce promujące obie trasy.Posłużę się nimi aby pokrótce przedstawić obie ścieżki wiodące wzdłuż szlaków górskich. "Transgraniczna ścieżka przyrodnicza Wielka Rawka - Kremenaros - Nowa Sedlica : "Ścieżka rozpoczyna się na Wielkiej Rawce (1307 m n.p.m.)przy rozwidleniu szlaków żółtego i niebieskiego, a kończy w Nowej Sedlicy przy stacji terenowej Parku Narodowego "Połoniny". Wędrując połoniną mijamy fragmenty muraw alpejskich, rozległe traworośla, borówczyska oraz zarośla jarzębinowe. Dalej ścieżka prowadzi szlakiem niebieskim przez las bukowo-jaworowy. W runie spotykamy gatunki wysokogórskie o charakterze subalpekskim, takie jak: modrzk górski, omieg górski i duża paproć - wietlica alpejska. Na szczycie Kremanarosa (1221 m n.p.m.) łączą się granice trzech państw: Polski, Słowacji i Ukrainy. Przygraniczne tereny tych państw są chronione w ramach Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie". Następnie słowackim czerwonym szlakiem ścieżka wiedzie przez rezerwat "Stużyca" chroniący rzadki w skali Europy pralasy bukowe wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Lasy naturalne o charakterze pierwotnym, rozpościerające się po obu stronach granicy polsko-słowackiej, stanowią ostoję dużej fauny puszczańskiej. Symbolem ścieżki jest niedźwiedź brunatny - największy drapieżnik karpackiej puszczy. Czas przejścia od szczytu Wielkiej Rawki do Nowej Sedlicy - ok. 4 godz." Ścieżka liczy 39 przystanków.

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Ścieżka transgraniczna Wielka Rawka - Kremenaros - Nowa Sedlica

"Transgraniczna ścieżka przyrodnicza "Wetlina - Rabia Skała - Runina"

"Ścieżka rozpoczyna się na Jaworniku (1021 m n.p.m.), na który możemy dojść z Wetliny szlakiem zielonym lub żółtym, a kończy się w słowackiej miejscowości Runina. Na trasie wędrówki znajduje się kilka widokowych szczytów: Paportna (1199 n.p.m.), Rabia Skała (1199) i Dziurkowiec (1189), z których można podziwiać malownicze panoramy gór. Spotykamy tu bardzo cenne zbiorowiska leśne: buczynę ziołoroślową oraz wschodniokarpacką odmianę jaworzyny ziołoroślowej. Rozległe naturalne lasy sprzyjają występowaniu liczebnych populacji dużych ssaków roślinożernych i drapieżnych, a także rzadkich ptaków. Osobliwością Raiej Skały jest kilkudziesięciometrowe urwisko skalne opadające na stronę słowacką odsłaniające gruboławicowe pstre piaskowce ciśniańskie płaszczowiny dukielskiej. Schodząc z pasma granicznego do Runiny wędrujemy przez słowacki Rezerwat Przyrody "Rabia Skała", który chroni geologiczne struktury pasma fliszowego oraz zasoby leśne. Miejscem wartym odwiedzenia są trzy źródełka wody o uzdrawiającej mocy oraz malownicza kapliczka, położone wśród drzew. Stare bukowe lasy z dużą ilością powalonych, rozkładających się   drzew są doskonałym miejscem do życia rzadkiego chrząszcza z rodziny kózkowatych - nadobnicy alpejskiej, która jest symbolem ścieżki. Czas przejścia ścieżki od szczytu Jawornika do Runiny - ok. 5,5 godz. " Ścieżka liczy sobie 36 przystanków.

Fot. Jernej Prosienecky Paportna  Ścieżka transgraniczna Wetlina - Rabia Skała- Runina - Wielka Rawka

W PN Poloniny także jest dobrze udostępniony turystycznie. Tu sieć szlaków nie jest tak rozbudowana, przez Pasmo Graniczne biegną szlaki polskie i słowackie obok siebie. W chwili obecnej polecam trasy transgraniczne, można bez problemów łączyć szlaki. Słowacy mają mniej rozbudowaną infrastrukturę szlakową ale tu są chatki ogólnie dostępne dla turystów. Pamiętajcie o jednym planując wycieczki po słowackich Bieszczadach. Tam podejścia są naprawdę ostre, a czasy podane na mapach bardzo wyśrubowane. Przeciętny turysta nigdy nie wyrobi się w podanym czasie.  Zapraszam do prezentacji o słowackich szlakach w Bukovskich wrchach.

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=58&Itemid=65

Fot. Maciej Bajcer

Opracowanie Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski, pilot wycieczek 502 320 069

Polecam nasze usługi przewodnickie - cena  od 250 zł netto, od 350 brutto  faktura VAT. Programy wycieczki przygotowuję indywidualnie dla każdej grupy dostosowując je do możliwości finansowych i zainteresowań grupy. Proszę o kontakt telefoniczny Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski i turystyczny, pilot wycieczek 502 320 069 Bieszczady i okolice oferują dla grup zorganizowanych multum atrakcji, wśród nich są: wycieczki górskie, wycieczki po ścieżkach dydaktycznych, spacery po górskich dolinach, miejscach cennych przyrodniczo, wycieczki rowerowe, spływy kajakowe  i na pontonach, jazda konna pod okiem instruktora, bryczki, wozy traperskie, prelekcje, pokazy filmów przyrodniczych, diaporam,  warsztaty przyrodnicze, warsztaty kulturowe, warsztaty fotografii przyrodniczej,  wizyty w wielu ciekawych miejscach np. hangary na szybowisku w Bezmiechowej, bacówkach z serami Bacówka Nikosa 504 750 254, zagroda edukacyjna Serowy Raj w Bukowcu, sery można zamówić telefonicznie 697 761 807 zwiedzanie muzeów,  galerii, cerkwi i dawnych cerkwi,  ruin, "zaliczanie" punktów widokowych, nawiedzanie sanktuariów, izby pamięci prymasa Wyszyńskiego, spacer po udostępnionych turystycznie rezerwatach, rejsy statkiem  po Jeziorze Solińskim np. statkiem Bryza nr tel. 721 08 08 08 , żaglowanie po Jeziorze Solińskim spotkania z naukowcami, ludźmi kultury, artystami itd. np. przy ognisku, zakup ziół i przypraw u Adama (Numer telefonu do Adama 723 652 669, towar można zamówić drogą pocztową.) itp. Koszt obiadu to w przypadku grup młodzieżowych jest od 15 zł do 25 zł. W tym roku mamy bardzo rozwiniętą ofertę edukacyjną na którą składają się warsztaty i prelekcje: kulturowe, przyrodnicze, związane ze starymi rzemiosłami, fotografii przyrodniczej itd. Cena od 800 zł/grupa warsztaty przyrodniczo-fotograficzne, od 12 zł/os warsztaty pieczenia chleba i proziaków, robienia masła i smażenie konfitur.

Fot. Marek Jurek Smerek widziany ze Smereka

Chrońmy bieszczadzkie lasy

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=242&Itemid=305

Bieszczadzka przyroda

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=272&Itemid=338

Rok fenologiczny

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=269&Itemid=335

Fot. Jacek Bis Okolice Sianek

Polecamy

My na facebooku

https://www.facebook.com/grupabieszczady

Grupa forum

https://www.facebook.com/groups/305179576263122/

Fot. Bartek Grudziński Panorama z Kińczyka Bukowskiego - 1251m n.p.m w kierunku Przeł. Bukowskiej oraz Grupy Tarnicy i Halicza.

.............

.................

..................

............

...................

....................

.................

................

................

..................

................

..................

...............

...........

.............

....................

...............

.............