Zawoje – wieś położona w Beskidzie Niskim pomiędzy Puławami, a Wernejówką nad lewym dopływem Wisłoka. Lokowane były na prawie wołoskim w 1589 r. Początkowo właścicielami osady byli Sienieńscy. W 1610 r. była tu karczma a karczmarz nazywał się Naszczak i współpracował z beskidnikami. W 1673 r. wieś składała się zaledwie z 5 domów. Z wizytacji dekanalnej w 1761 r. wynika, że cerkiew była wielce podła, mizerna, uboga i zamiast parkanu ostrogiem drewnianym obwiedziona. Posiadała standardowy podły ikonostas, a obraz w ołtarzu wielkim wielce podły, nie nadający się nawet do konserwacji i tak samo została opisana monstrancja. W 1785 r. Zawoje zajmowały 494 ha i miały 180 mieszkańców grekokatolików, pośród których mieszkała jedna rodzina żydowska. Od 1786 r. należały do parochii w Tarnawce.

W 1895 r. 193 morgi lasu należały do Potockich z Rymanowa. Chłopi gospodarzyli na 983 morgach. Do parochii grekokatolickiej w Tarnawce należało ponad 24 ha. Pod koniec XIX wieku (1880 ?) mieszkało w Zawojach 147 mieszkańców a w 1900 r. 254 i liczyły 42 gospodarstwa, zaś w 1931 r. 43 gospodarstwa i 274 mieszkańców. W czasie walk frontowych we wrześniu 1944 r. zniszczeniu uległ tu tylko 1 dom. Do dziś zachowały się bardzo czytelne podmurówki domów, kilka sklepionych kamiennych piwnic, zdziczałe sady. Zachowała się również kamienna podmurówka po drewnianej filialnej cerkwi p.w. Michała Archanioła z 1862 r., przed nią sterta kamieni w miejscu dzwonnicy i cmentarz wokół niej z 12 kamiennymi nagrobkami. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1894 r. Cmentarz jest otoczony murem z dzikiego kamienia.

Miejscowość ta jako jedna z nielicznych pozostawiła po sobie bardzo wiele śladów istnienia. Można zobaczyć tam wiele podmurówek domów, kilkanaście piwnic, źródełek z których czerpano wodę do użytku domowego, cerkwisko z przyległym cmentarzem, wiejską drogę. Jeśli ktoś chciałby pozostałości te zobaczyć to należy wybrać się tam w kwietniu zanim roślinność rozwinie się i zasłoni dosłownie wszystko. Słyszałem też taką opowieść, że przed wojną w miejscowości tej ożenił się Polak z Głębokiego, który jako jedyny umiał czytać i pisać, więc wybrano go sołtysem. Pewnej nocy do wsi wszedł jakiś oddział UPA i polecono mu  zebrać od mieszkańców żywność: kury, jajka itp. więc sam też coś dał bo jak wyglądałby w oczach sąsiadów. Wychodzący ostatni z banderowców powiedział do niego wtedy po polsku "a ty po co dajesz" - jakież było zdziwienie tego człowieka...

Lat temu 26 leśnicy mieli kładkę przez Wisłok no ale BHP-owiec kazał rozebrać i teraz trzeba przez Wisłok na boso dymać. Tego krzyża z WIG-ówki to ja nigdy nie widziałem, drogi tam nie ma, są tylko pola które kiedyś leśniczy Drybała zalesił a komuna kazała odkrzaczyć bo musiały powstać nowe pola pod uprawę. I służyły leśnikom z hotelu robotniczego dla utrzymania koni pracujących w lesie. Aby dojść do cmentarza trzeba wybrać jedną z dwu dróg. 1) przejechać ostatni most na Wisłoku i z jego biegiem lub przez las dojść do betonowych płyt i nimi do góry
2) przez Wisłok i na płyty.
Gdy znajdziemy się już na wzgórzu na łąkach po prawej stronie będzie głęboki wąwóz potoku w dolinie którego jest dawna wieś a po jego drugiej stronie widoczna jest kępa drzew to cmentarz. On sam jest ładnie odkrzaczony ale na jego teren trudno się dostać ze względu na wszechobecne tarniny. Poszukiwaczom "skarbów" nie polecam już teren dawno przeczesany.

Ta położona na uboczu nieistniejąca miejscowość znajduje się na szlaku kulturowym "Śladami historii wielokulturowość w dolinie Taboru i Wisłoka"  wytyczonym przez UG w Rymanowie i Besku w 2011 r. Tablica informacyjna znajduje się nieopodal cmentarza. Wydano też przewodnik o tym samym tytule, można go bezpłatnie otrzymać w informacji w Rymanowie Zdroju.

Fot. Mirosław Sworst

Tekst i zdjęcia przewodnik górski beskidzki Mirosław Sworst

Polecam

Jasiel

.................

.........................

...................................

...................

............................

.........................

........................

.........................

..............

.