|
Początek grudnia upłynął wielu bieszczadzkim przewodnikom na szkoleniach i na bywaniu na konferencjach. Mieliśmy okazję zaznajomić się z wieloma przedsięwzięciami (więcej o spotkaniach piszę w wątku bieszczadzkim), a przede wszystkim poznać wspaniałych ludzi. Jedna z konferencji była poświęcona tematowi bliskiemu memu sercu
Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia”
zorganizowało w ramach projektu turystyka bez granic konferencję:
„Polityka inwestowania w regionie a zachowanie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego obszaru polsko – słowackiego pogranicza” . Wśród Prelegentów był prof. dr hab. inż. arch. Piotr Patoczka - Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki, Pracownia Kompozycji i Planowania Krajobrazu, członek rady naukowej Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Jego wykład "Dawna architektura Bieszczadów i Beskidu Niskiego" zrobił na większości słuchaczy duże wrażenie. Był niezwykle ciekawy, Pan Profesor, niezmiernie sympatyczny Pasjonat, uczeń prof. Zina, przedstawił nam zagadnienie w sposób zgoła fascynujący. Sięgnął też po flamaster chcąc nam pokazać charakterystyczny, kulturowy krajobraz Bieszczadów i zasady rządzące architekturą krajobrazu. Jak można streścić znakomity wykład? Moim zdaniem jest to niemożliwe, dlatego też chcę przedstawić Wam jedną z książek Pana Profesora. Ona w sobie zawiera zagadnienia także poruszane na konferencji. To publikacją jest "Ochrona krajobrazu w Bieszczadzkim Parku Narodowym" , która ukazała się w serii "Monografie Bieszczadzkie" jako tom XI w 2001 r. Warto kilka słów napisać o samej serii wydawanej przez Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny Bieszczadzkiego Parku Narodowego. W sumie ukazało się 13 tomów, pierwszy w 1997 r. Udało mi się skompletować całość, na pewno jeszcze będę pisać o tych monografiach wielokrotnie albowiem są jednym z podstawowych źródeł wiedzy o przyrodzie naszego parku narodowego. Powstanie serii było związane z opracowaniem Planu Ochrony do którego powstania zostały zobligowane parki narodowe ustawą o Ochronie Przyrody z 1991 r. O planie będę być może pisać później, gdyż w chwili obecnej parki narodowe opracowują nowe plany ochrony, jest to związane m.in. z wprowadzeniem w naszym kraju europejskiej sieci ochrony NATURA 2000.
Monografia "Ochrona krajobrazu Bieszczadzkiego parku Narodowego" jest poświęcona prezentacji zasobów przyrodniczych i kulturowych Bieszczadów Wysokich, przede wszystkim fenomenowi historyczno-przyrodniczemu "kraina dolin". Autor omawia rzeźbę terenu,określa zasoby naturalne, prezentuje dobre i złe realizacje krajobrazowe. Jednym z elementów charakterystycznym dla tej publikacji są bardzo liczne rysunki Pana Profesora. Książkę jeszcze można nabyć w kilku punktach kasowych BdPN, kosztuje niewiele. Cała seria jest wydana dzięki dofinansowaniu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie, poszczególne tomu kosztują w granicach 10-18 zł.
Spis treści
1. Wprowadzenie
1.1. Uwagi o zakresie i stanie badań
1.2. Pole badań
1.3. Uwagi o kształtowaniu współczesnej architektury na terenie parków
1.4 Panoramy wsi i pustek bieszczadzkich
1.5 Prognoza zmian żywiołowych i projekt modelowy
1.6. Wskazania do planu kształtowania i ochrony
2. Upamiętnienie śladów dawnych wsi w Bieszczadach Zachodnich
2.1. Ochrona i kształtowanie budownictwa zagrodowego
2.2. Uwagi etnograficzne o rozplanowaniu dawnych wsi i układach tradycyjnych zagród
2.2.1. Tradycyjne zagrody i ich kontynuowanie
2.2.2. Budynki gospodarcze i piwniczki
2.2.3. Tradycyjna konstrukcja, kolorystyka i detal w wiejskich chatach
2.2.4. Baraki robotnicze
2.2.5. Budynki mieszkalne i gospodarcze w państwowych Gospodarstwach Rolnych
2.2.6. Typowe leśniczówki i zagrody
2.2.7. Domy beskidzkie
2.2.8. Budynki willowe
2.2.9. Domy mieszkalne w kształcie "kostki"
2.2.10. Bloki mieszkaniowe
2.3. Obiekty i zespoły zabudowy we współczesnym krajobrazie
3. Problemy i kontrowersje ochrony krajobrazu
3.1. Przemiany w zasobach krajobrazu kulturowego Bieszczadów
3.2. Projekty bram do parku
3.3. Kontynuacja budowania drzewnego w Bieszczadach
3.4. Upamiętnienie śladów cerkwi św. Dymitra w Wołosatem
3.5. Studia wybranych problemów ochrony i kształtowania krajobrazu w skali panoram, widoków i detali wnętrz bieszczadzkich
3.6 Wytyczne dla ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego
3.7. Przesłanie końcowe - szkice o budowaniu chaty
Literatura
Summary
Tytuł: "Ochrona krajobrazu w Bieszczadzkim Parku Narodowym"
Autor: Piotr Patoczka
Wydanie: I
Stron: 202
ISBN: 83-88505-70-X (tom XI)
Wydawnictwo: Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny Bieszczadzkiego Parku Narodowego
Ustrzyki Dolne 2001
3.3. Kontynuacja budowania drzewnego w Bieszczadach
Dawne budownictwo opierało się na dostępnym e podgórskim terenie drewnie. Stąd i bojkowskie chyżę, i łemkowskie chałupy, zagrody pogórzańskie i doliniańskie ze swym zrębowym lub słupowo-ryglowym zarysie skonstruowane były z przeciosów drzewnych. Tak też powinno się dzisiaj budować dla kontynuacji tradycyjnych form i wpisania nowej architektury w tło krajobrazowe. Inne potrzeby funkcjonalne, wyższe wymogi termiczne i oszczędność kosztów sprawiają, że dosłowne powtórzenia nie są możliwe. Jednak coraz liczniejsze przykłady realizacji w drewnie przekonują o słuszności tych właśnie kontynuacji - szczególnie na terenie otuliny Bieszczadzkiego Parku Narodowego i w parkach krajobrazowych. Tam właśnie, na terenach chronionych widokowo, ogrodzenia, dachy, bramy i oznakowania wymagają zachowania piękna formalnego, użyteczności funkcjonalnej i bogactwa treściowego - świadczą o kulturze tworzenia na tle naturalnym, jeżeli są wznoszone z drewna.
Stąd szereg szkiców skomentowanych przez autora, które mają na celu pobudzić dyskusję o kontynuacji budowania drzewnego w Bieszczadach.
Materiał ten, łatwo dostępny w podgórskich obszarach, użyty zgodnie z zasadami zrębowej lub słupowo-ryglowej konstrukcji, zapewniał wytrzymałość i trwałość zagród przez kolejne pokolenia. Drzewne budowanie pozwoliło na powiększanie lu pomniejszanie budynków, na ich szybką odbudowę, na konstruowanie ogaceń, ganków czy poszerzanie przyłapów. Dawało ono w końcu wręcz nieograniczone możliwości ozdabiania lub opierzania ścian budynku, portali okien i drzwi, pozwalało na różne formy krycia dachów, ogradzania i urządzania zagrody. Piękno tych budowli można podziwiać w bogactwie kształtów kościołów i cerkwi drewnianych Podkarpacia tak skrzętnie dziś chronionych i z takim trudem odnawianych. Dziś coraz rzadziej możemy już spotkać tradycyjne zagrody dobrze zachowane. Z reguły podupadłe, na granicy rujnacji lub częściowo przebudowane budynki, pozostawione jako lamus, kurnik, pustka za nowym murowanym, wysokim domem - suchym i ciepłym, z dużymi pokojami, wyposażonymi we wszystkie media - lecz zbudowanym bez żadnego związku z formą i treścią tradycyjnego budownictwa w Bieszczadach."
Fot. Grzegorz Tokarz
Nadal jestem pod wrażeniem niektórych prelekcji wygłoszonych na konferencji „Polityka inwestowania w regionie a zachowanie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego obszaru polsko – słowackiego pogranicza” . Czekając na wydrukowanie materiałów konferencyjnych sięgnęłam po raz kolejny po wyjątkowo ciekawą książkę Jacka Wolskiego "Przekształcenia krajobrazu wiejskiego Bieszczadów Wysokich w ciągu ostatnich 150 lat". Jest to praca naukowa ale dość przystępnie napisana. Takie książki jak ta trafiają tylko do niewielkiej grupy pasjonatów Bieszczadów i do naukowców. A szkoda, bo w tej pozycji zawarta jest potężna dawka "łatwostrawnej" wiedzy. "Przekształcenia krajobrazu wiejskiego Bieszczadów Wysokich w ciągu ostatnich 150 lat" wydane została przez PAN Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego to kompendium wiedzy o geoekologii naszego terenu. Autor analizuje wpływ gospodarki na przyrodnicze otoczenia, a następnie opisuje skutki eliminacji efektów ludzkiej działalności przez przyrodę. To charakterystyka współczesnego krajobrazu opuszczonego przez ludność jak to Autor określa we "Wstępie". Aby przybliżyć tematykę tej monografii zacytuję fragment "Wstępu":
"[...] Cel pracy
Głównym problemem badawczym jest określenie wpływu zmiennych form i natężenia oddziaływa antropogenicznych na współczesne krajobrazy wiejskie opuszczone przez ludność oraz poznanie dzisiejszego stanu zachowania i rzeczywistej trwałości tych krajobrazów. Na cel podstawowy składają się cele cząstkowe:
1) Określenie stanu zachowania i trwałości elementów historycznych układów przestrzennych wsi.
2) Identyfikacja procesów i zjawisk będących bezpośrednim i pośrednim następstwem zmian form i natężenia oddziaływań antropogenicznych w latach 1852-2004.
3.) Poznanie wpływu kultury materialnej dawnych mieszkańców oraz historii społeczno-gospodarczej regionu na współczesną strukturę krajobrazu Bieszczadów Wysokich.
4) Określenie związków przyczynowo-skutkowych między wysiedleniem mieszkańców, a zmianami strukturalnymi i funkcjonalnymi w poszczególnych podsystemach (model relacji i powiązań).
5) Określenie, w jakim stopniu relaksacja omawianych podsystemów zdeterminowana jest przez lokalne cechy regionu, a w jakim jest od nich niezależna.
6) Prognoza dalszych kierunków transformacji współczesnych układów krajobrazowych."
Spis treści:
Przedmowa
1. Wstęp
1.1. Wprowadzenie-krajobraz opuszczony przez ludzi
1.2. Terminy wymagające komentarza
1.3. Cel pracy
2. Teren badań
2.1. Położenie
2.2. Charakterystyka fizyczno-geograficzna
2.2.1. Geologia
2.2.2. Rzeźba terenu
2.2.3. Pokrywa glebowa
2.2.4. Sieć hydrologiczna
2.2.5. Szata roślinna
2.2.6. Wybrane elementy pogody
3. Materiały źródłowe i metody badań
3.1.Materiały kartograficzne i fotogrametyczne
3.2. Metody kartografii numerycznej w świetle technik GIS
3.2.1. Mapy numeryczne
3.2.2. Numeryczny Model Terenu
3.2.3. Metody i zakres badań terenowych i laboratoryjnych.
4. Rys historyczno-etnograficzny terenu badań na tle przemian społeczno-gospodarczych regionu
4.1. Bojkowie - pochodzenie i kultura materialna
4.2. Okres od lokacji wsi do wybuchu II wojny światowej
4.3. Okres działalności UPA i wysiedleń ludności
4.4. Okres powojenny
5. Stan zachowania obiektów antropogenicznych
5.1. Zabudowa wsi
5.1.1. Charakterystyka zagrody bojkowskiej (stan przed 1946 r.)
5.1.2. Pozostałość obiektów mieszkalnych, gospodarczych i sakralnych (stan obecny)
5.2. Pozostałości związane z gospodarką rolną
5.2.1. Antropogeniczny mikrorelief stoków
5.2.2. Zmiany pokrywy glebowej w obrębie tarasów rolnych
5.2.3. Inne obiekty i formy antropogeniczne
5.3. Sieć drogowa
5.3.1. Zmiany długości, gęstości i rozkładu przestrzennego sieci drogowej
w latach 1852-2004
5.3.2. Lokalizacja i stan zachowania dawnych dróg
5.3.3. Ewolucja i typologia morfodynamiczna wcięć drogowych
6. Zmiany użytkowania ziemi i pokrycia terenu w latach 1852-2004
6.1. Struktura przestrzenna i własnościowa gruntów w 1852 r.
6.2. Zmiany użytkowania ziemi i pokrycia terenu w latach 1852-1946
6.3. Zmiany pokrycia terenu w latach 1946-2004
6.4. Zmiany powierzchni lasów w latach 1852-2004
6.5. Zmiany granic lasów w latach 1852-2004
7. Procesy morfogenetyczne i zmiany pokrywy glebowej, a dawna działalność człowieka.
7.1. Procesy morfogenetyczne
7.2. Zmiany morfologiczne i fizyczne pokrywy glebowej
8. Ewolucja dawnego krajobrazu wiejskiego i jego współczesny obraz.
8.1. Stan zachowania i trwałość historycznych układów przestrzennych
8.2. Współczesne procesy i zjawiska, a zmiany form i natężenia oddziaływań antropogenicznych (1852-2004)
8.3. wpływ kultury materialnej dawnych mieszkańców oraz historii społeczno-gospodarczej regionu na współczesną strukturę przestrzenną krajobrazu
8.4. Wysiedlenie ludności, a zmiany strukturalne i funkcjonalne dawnych krajobrazów wiejskich - model relacji i powiązań
8.5. Zmiany struktury krajobrazu opuszczonego przez ludność - proces a region
8.6. Prognoza transformacji współczesnych układów krajobrazowych
9. Wnioski
SPIS LITERATURY
TRANSFORMATIONS OF THE HIGH BIESZCZADY MOUNTAINS RURAL LANDSCAPE DURING THE LAST !%) YEARS - SUMMARY
Monografia jest bogato ilustrowana, dołączono do niej liczne mapy poglądowe i katastralne, mapy-załączniki, szkice, schematy, tabele i wykazy, wykresy obrazujące wpływ zmiennych form i natężenia presji antropogenicznej na współczesny krajobraz Bieszczadów. Książkę można nabyć w leskiej księgarni Bosza, jest tam w ciągłej sprzedaży. Kosztuje trzydzieści kilka zł. Moim zdaniem jedna z najbardziej interesujących i najwartościowszych książek poświęconych Bieszczadom.
Tytuł: "Przekształcenia krajobrazu wiejskiego Bieszczadów Wysokich w ciągu ostatnich 150 lat".
Autor: Jacek Wolski
Wydanie: I
Stron: 228 plus wkładka zdjęciowa XXIV
ISBN: 978-83-87954-97-7
Wydawca: Polska Akademia Nauk PAN Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego
Warszawa 2007
"9. Wnioski
[...] Podsumowując, można stwierdzić, że:
1) W rozwoju krajobrazów wiejskich Bieszczadów Wysokich w ostatnich 150 latach wyróżnia się kilka etapów, determinowanych historią społeczno-gospodarczą całego regionu: gospodarki rolnej o kierunku zwierzęco-roślinnym (połowa XIX w.- 1914/1918 r.), niestabilnej gospodarki rolnej o kierunku roślinno-zwierzęcym (lata 1918 - 1939/1946), swobodnej renaturalizacji (lata 1946-1960), wtórej antropopresji (1960 - przełom 70.i 80.) oraz wspomaganej renaturalizacji (od początku lat 80.) Etapy swobodnej renaturalizacji i wtórnej antropopresji charakteryzowały się najsilniejszą dynamiką i najwyższym tempem zmian krajobrazu (podsystemy pozostawały w stanie braku równowagi lub równowagi chwiejnej), zaś lata przed- i międzywojenne oraz ostatnie ćwierćwiecze - znacznie słabszą dynamiką i niskim tempem zmian (obojętna lub względnie trwała równowaga dynamiczna).
2. Generalnie działalność człowieka po 1946 r. prowadziła do całkowitego wyeliminowania lub znacznego przeobrażenia antropogenicznego elementów dawnych krajobrazów wiejskich Bieszczadów Wysokich, determinując zarazem ich obecną liczebność.Silnie zróżnicowane lokalne czynniki naturalne są natomiast odpowiedzialne za powolną ewolucję i współczesny stan zachowania opisywanych obiektów i form. Trwałość znacznej ich części , związaną przede wszystkim z cechami osobniczymi, szacowano na kilkaset lat. Szczegółowa charakterystyka pozostałości zabudowy i form antropogenicznej rzeźby umożliwiła także częściową weryfikację dotychczasowej wiedzy na temat obrazu kultury materialnej dawnych mieszkańców oraz stosunków społeczno-gospodarczych panujących w bieszczadzkich wsiach przed 1946.
3) Stopniowy zanik skarp tarasów rolnych i miedz śródpolnych zależy od: a) pełnionych w czasach bojkowskich funkcji, b) pokrycia terenu, c) typu i natężenia wtórnych oddziaływań antropogenicznych. Największe ubytki odnotowano w miejscach poddanych po wojnie presji gospodarki leśnej i wypasowej, najmniejsze zaś w przypadku braku jakiejkolwiek działalności człowieka (świadectwo wysokiej trwałości) oraz powrotu użytkowania rolnego (nadbudowa materialna).
4) Lokalizacja pozostałości antropogenicznego mikroreliefu stoków niemal wyłącznie w obrębie pól ornych datowanych na połowę XIX w. oraz niewielkie zmiany powierzchni gruntów rolnych w okresie przedwojennym wskazują, że galicyjski "głód ziemi" przybrał w omawianych wsiach inne formy. Nie wiązał się bowiem z koniecznością karczowania lasu w celu pozyskania nowych terenów pod uprawę, a jedynie ze mianą struktury użytków już na już zagospodarowanych gruntach i zwiększeniem efektywności niezwykle prymitywnej kultury rolnej. Podstawowym problemem mogło być pytanie JAK, a nie Gdzie. [...]"
Fot. Arek Bulanda http://awiator.blogspot.com
''Ochrona zasobów kulturowych w Bieszczadzkim Parku Narodowym" ukazała się jako tom XIII Monografii Bieszczadzkich. Moim zdaniem jest to książka niezmiernie interesująca, polecam ją wszystkim miłośnikom Bieszczadów, a przede wszystkim przewodnikom. Większość osób będąc na ternie BdPN nie zwraca uwagi na pozostałości po dawnych czasach, nie potrafi "odczytać" śladów po kulturze bojkowskiej, która odeszła już w niebyt. Część turystów wprawdzie wie co to jest tzw. "kraina dolin" ale nie potrafi odkryć jej w terenie. Co najwyżej zwracają uwagę na cerkwiska, krzyże przydrożne. Monografia o której mówię pozwala nam odkryć "bieszczadzkie Pompeje pokryte lawą bujnej, karpackiej przyrody" jak to niegdyś ktoś ładnie określił. Na terenie BdPN nie ma ani jednego zabytku znajdującego się w rejestrze. Krajobraz kulturowy powoli zacierałby się w terenie, gdyby nie praca parkowców. Książka przedstawia zasady ochrony zasobów kulturowych BdPN. Prezentuje wytyczne i zalecenia ochronne w obszarze parku. Zasadniczą częścią monografii jest prezentacja "Kartotek uroczysk w obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego obejmujących historyczne miejscowości" i "Kartotek historycznych miejscowości w obszarze otuliny Bieszczadzkiego Parku Narodowego". Taka kartoteka posiada: numer, dane obwodów ochronnych podzielonych na ochronę ścisłą i częściową, charakterystykę uroczyska lub danej miejscowości, prezentuje przedmioty, cele i procedury ochronne oraz zabiegi ochronne, mapę danego obwodu i rysunki podmiotów ochrony. Jakie mamy podmioty ochrony, bo one dla przeciętnego czytelnika-turysty są najważniejsze? Są to ślady zabudowy i rozłogów pól, granice historycznych wsi, pozostałości po kolejce wąskotorowej, historyczne kompleksy leśne i połoniny, historyczne granice leśno-rolne, układy dróg, cmentarze przycerkiewne, cerkwiska, kapliczki i krzyże przydrożne itd. Tak o tym pisze Autor prezentując grupy wartości historycznej:
"- w grupie potencjalnej wartości historycznej najwyższej - w zasobach kulturowych materialnych znalazły się historyczne układy lasów i połonin, czytelne granice historyczne oraz ww. obszary z nieco przekształconą granicą rolno-leśna,
- w grupie potencjalnej wartości historycznej wysokiej - w zasobach kulturowych materialnych znalazły się zespoły historyczne wielowątkowe, słabo czytelne lub zdegradowane czy zdominowane przez współczesne formy, jednak na tle układu historycznego; tu najczęściej kwalifikowano historyczne rozłogi pól i ślady osadnictwa, zdominowane sukcesją roślinną cy też zatarte granice, ślady kolejki etc.
- w grupie potencjalnej wartości historycznej średniej lub jednorodnej współczesnej - wystąpiły najczęściej układy zatarte współczesnymi inwestycjami, udokumentowane przekazami historycznymi (np. centrum Bereżek, Ustrzyk Górnych, Wołosatego, Wetliny etc),
- w zasobach tzw. znaczeń - wystąpiły nazwy zmienione lub zatarte, znaczenia współczesne czy zharmonizowane z dawnymi (np. kościoły w miejscach cerkwisk, zajazdy w miejscach dawnych karczem, etc)."
Monografię można kupić w prawie każdym punkcie kasowym BdPN.
Spis treści
1. Wprowadzenie
2. Ważniejsze wytyczne i zalecenia ochronne w BdPN
3. Ważniejsze wytyczne i zalecenia ochronne otuliny BdPN
4. Podsumowanie
5. Kartoteki uroczysk w obszarze BdPN obejmujące miejscowości
[...]
6. Kartoteki historycznych miejscowości w obszarze otuliny BdPN
7.Wybór literatury
8. Summary
Tytuł: ''Ochrona zasobów kulturowych w Bieszczadzkim Parku Narodowym"
Autor: Zbigniew Myczkowski
Wydanie: I
Stron: 183
ISBN: 83-903209-2-4
Wydawnictwo: Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny Bieszczadzkiego Parku Narodowego
Ustrzyki Dolne 2001
"Kartoteka uroczyska-9
Obwód ochronny-Wołosate
Ochrona ścisła - oddziały, pododdziały: 163, 164, 166-174, 176-179
Ochrona częściowa - oddziały, pododdziały: 175, 180-183, 184-185
Charakterystyka
Wołosate dawna wieś królewska lokowana na prawie wołoskim, o wydłużonym liniowym zarysie niegdysiejszej zabudowy wzdłuż głównej drogi (dawny trakt węgierski na Przełęcz Beskid) i potoku Wołosatka, o łanowym układzie rozłogu pól z bojkowską cerkwią filialną p.w. św. Dymitra w miejscu wcześniejszej (!837-1946). Obecnie z historycznego układu zachowane jedynie cerkwisko z nagrobkami i starodrzewiem (poprawnie urządzona ścieżka dydaktyczna). Wieś zdominowana zespołem byłej bazy Igloopolu, gdzie należy dokonać licznych zabiegów korygujących wraz z architektoniczno-krajobrazowym oraz współczesnym osiedlem domków jednorodzinnych. W północnej części uroczyska historyczna granica między Wołosatem, a Ustrzykami Górnymi. Dla obszarów w.w. wsi liczne źródła umożliwiają wyznaczenie historycznych zasięgów zabudowy, granicy rolno-leśnej, kierunków i podziału łanów etc.
Literatura i źródła
1. Augustyn M., Bogdanowski J., J. Dyba O., Kołodziejski S., Marcinek R., Myczkowski Z., Potoczka P., Siwek A., 1994/95 "Operat kulturowy planu ochrony BdPN", ROŚiOŚK, Kraków
2. "Bieszczady Słownik historyczno-krajoznawczy, część 1. Gmina Lutowiska. 1995. BdPN, Wyd. S. Kryciński. Ustrzyki Górne - Warszawa
(Poniższe dane umieszczone są w tabelce)
Zabiegi ochronne
1.Przedmiot ochrony: ślady wsi (cerkwiska, zasięgu pól, układu dróg etc.) w szczególności
Cel ochrony: uczytelnienie w terenie, rekonstrukcja na modelu,
Procedura ochronna: dokumentacja, historyczna, studium historyczno-krajobrazowe, rekonstrukcja na modelu, uczytelnienie poprzez rekonstrukcję w terenie, ekspozycja w terenie i muzeum.
2. Przedmiot ochrony: Cerkiew filialna p.w. św Dymitra w miejscu wcześniejszej (1837-1946)
Cel ochrony: dokumentacja historyczna, ew. rekonstrukcja na modelu
Procedura ochronna: publikacje, ekspozycja muzealna w terenie i w muzeum
3.Przedmiot ochrony: Cmentarz przy cerkwi j.w. zachowane nagrobki i starodrzew
Cel ochrony: konserwacja nagrobków, starodrzewu i śladów cerkwiska, ekspozycja w ternie, edukacja
Procedura ochronna: informacja w terenie i w przewodnikach, ogrodzenie, utrzymanie i rozwój ścieżki dydaktycznej
4.Przedmiot ochrony: Młyn wodny(dolny) na Wołosatce (od XVII w do II wojny)
Cel ochrony: dokumentacja historyczna, uczytelnienie miejsca w terenie
Procedura ochronna: publikacje, ew. ekspozycja źródeł w muzeum BdPN oraz informacja w terenie uczytelniająca miejsce
5.Przedmiot ochrony: Młyn wodny górny
Cel ochrony: dokumentacja historyczna, uczytelnienie w terenie
Procedura ochronna: publikacja, ew. ekspozycja źródeł w muzeum BdPN oraz informacja w terenie (np. tablica przy drodze na Rozsypaniec)
6.Przedmiot ochrony: Folwark Arenda pocz. XVIII w - 2 poł. XIX w.
Cel ochrony: dokumentacja historyczna
Procedura ochronna: publikacja, ew. ekspozycja źródeł w muzeum BdPN
7.Przedmiot ochrony: Dwa krzyże przydrożne: 1 zachowany z 1906 r, 2 jedynie we fragmencie cokołu
Cel ochrony: zachowanie in situ, rekonstrukcja drugiego krzyża wg. uzyskanych źródeł
Procedura ochronna: konserwacja i zabezpieczenie w terenie, publikacje
Monitoring
Kontynuacja badań i dokumentacji historycznej, obserwacja ścieżki dydaktycznej na i przy cerkwisku, udoskonalenie form uczytelnienia i interpretacji terenowej. Obserwacja sukcesji roślinnej i prac w ramach ochrony czynnej w zakresie uczytelnienia poprzez rekonstrukcję historycznych zasięgów, układu pól i zabudowy (por operaty przyrodnicze i krajobrazowy)."
Fot. Robert Mosoń Bukowiec
„Krajobraz jest niewątpliwie aspektem dziedzictwa kulturowego. W Lutowiskach piękny krajobraz to codzienność, ale jako zjawisko jest on bardziej wielowątkowy niż moglibyśmy przypuszczać.” Z takiego założenia wyszedł Krystian Połomski biorąc udział w projekcie badawczym realizowanym na obszarze przyległym do Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Naukowiec wszedł w lokalną społeczność prowadząc badania oparte na obserwacji uczestniczącej. Plonem Jego pracy jest niezmiernie ciekawa publikacja "Miejsce i przestrzeń Krajobraz w doświadczeniu mieszkańców Bieszczadzkiego Parku Narodowego". Została ona nagrodzona przez Fundację Polskiego Rolnictwa. Zawiera ona bardzo bogaty materiał badawczy, dokumentacyjny, utrwala ciekawe zjawiska zachodzące w lokalnej społeczności, analizuje aspekty socjologiczne funkcjonowania parku narodowego. Mimo iż jest to praca socjologiczna laik zainteresowany Bieszczadami czyta ją z dużą przyjemnością. Pasja autora udziela się czytelnikowi. Prawdę powiedziawszy dzięki tej książce odkryłam inny obraz Bieszczadów. Mnie mieszkankę regionu zaszokowały niektóre postawy ludzi mieszkających w gminie Lutowiska. Coś mi się zdaje, że oni żyją w innym świecie, czasami niewiele mając wspólnego z tym dynamicznie rozwijającym się regionem, którego ja przynależę.
Kilka słów o Autorze
http://www.fdpa.org.pl/aktualno%C5%9Bci/krystian-poomski.html
Tytuł: "Miejsce i przestrzeń Krajobraz w doświadczeniu mieszkańców Bieszczadzkiego Parku Narodowego"
Autor: Krystian Połomski
Wydanie: I
Stron: 183ISBN: 978-83-7383-412-5
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Warszawa 2010
"4.2. Krajobraz korzyści" 107-108
"[...] Młody stażysta ze Smolnika o korzyściach z parku mówi następująco
Juri: Chodzi o to, że dzięki parkowi powstało trochę szlaków dla turystyki i w ten sposób się rozsławiło i zyskał popularność Bieszczadzki Park Narodowy, tak każdy patrzy na to: park narodowy, no tam to pewnie (...) wszystko odseparowane, czysta natura, każdy sobie myśli w ten sposób, tak się kojarzy ludziom i chętnie jadą w Bieszczady, że to dzicz, busz i tak dalej i dlatego
Dzięki parkowi powstały więc szlaki turystyczne, łatwiej jest trafić w różne ciekawe miejsca w Bieszczadach. Istnienie parku spowodowało także negatywne skutki, gdyż przyjeżdżający w Bieszczady myślą o tym obszarze jako dzikim i niedostępnym. Często zdarzały się pobicia przyjezdnych prze miejscowych. W regionie podkreśla się dobre nastawienie do turystów, jednak rzadko kiedy zwraca się uwagę na tarcia pomiędzy turystami, a mieszkańcami. Ten sam respondent w czasie wakacji opowiadał ze szczegółami o "wychowaniu turystów":
Mieszkańcy początkowo nie lubili turystów, którzy przyjeżdżali pooglądać sobie park. W Smolniku w latach dziewięćdziesiątych powstało pierwsze gospodarstwo agroturystyczne. Słyszałem wiele opowieści o tym, jak miejscowa młodzież zbierała się przed nim, żeby wychować turystów z Warszawy. Polegało to na pobiciach, po których zwykle turyści szybko wyjeżdżali. Nie były to bójki bez powodu - "turyści" uważali się za lepszych, jako, że przyjeżdżali z większych miast, próbowali podrywać miejscowe dziewczyny i uważali, że wszystko im wolno. Mężczyźni nie pozwalali obcym panoszyć się na ich terenie, stąd solidarnie ich tłukli (notatka służbowa z Jurim.) "
Duży fragment książki poświęcony borówkom, gumisiom i zbieraczom opublikowany jest tu
http://www.witrynawiejska.org.pl/strona.php?p=1891&c=4249
Fot.
Opracowanie Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski, pilot wycieczek nr te. 502 320 069
Polecam nasze usługi przewodnickie - cena od 250 zł netto, od 350 brutto faktura VAT. Programy wycieczki przygotowuję indywidualnie dla każdej grupy dostosowując je do możliwości finansowych i zainteresowań grupy. Proszę o kontakt telefoniczny Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski i turystyczny, pilot wycieczek 502 320 069 Bieszczady i okolice oferują dla grup zorganizowanych multum atrakcji, wśród nich są: wycieczki górskie, wycieczki po ścieżkach dydaktycznych, spacery po górskich dolinach, miejscach cennych przyrodniczo, wycieczki rowerowe, spływy kajakowe i na pontonach, jazda konna pod okiem instruktora, bryczki, wozy traperskie, prelekcje, pokazy filmów przyrodniczych, diaporam, warsztaty przyrodnicze, warsztaty kulturowe, warsztaty fotografii przyrodniczej, wizyty w wielu ciekawych miejscach np. hangary na szybowisku w Bezmiechowej, bacówkach z serami Bacówka Nikosa 504 750 254, zagroda edukacyjna Serowy Raj w Bukowcu, sery można zamówić telefonicznie 697 761 807 zwiedzanie muzeów, galerii, cerkwi i dawnych cerkwi, ruin, "zaliczanie" punktów widokowych, nawiedzanie sanktuariów, izby pamięci prymasa Wyszyńskiego, spacer po udostępnionych turystycznie rezerwatach, rejsy statkiem po Jeziorze Solińskim np. statkiem Bryza nr tel. 721 08 08 08 , żaglowanie po Jeziorze Solińskim spotkania z naukowcami, ludźmi kultury, artystami itd. np. przy ognisku, zakup ziół i przypraw u Adama (Numer telefonu do Adama 723 652 669, towar można zamówić drogą pocztową.) itp. Koszt obiadu to w przypadku grup młodzieżowych jest od 15 zł do 25 zł. W tym roku mamy bardzo rozwiniętą ofertę edukacyjną na którą składają się warsztaty i prelekcje: kulturowe, przyrodnicze, związane ze starymi rzemiosłami, fotografii przyrodniczej itd. Cena od 800 zł/grupa warsztaty przyrodniczo-fotograficzne, od 12 zł/os warsztaty pieczenia chleba i proziaków, robienia masła i smażenie konfitur.
Fot.
Polecamy
Bieszczadzki Park Narodowy
http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=25&Itemid=33
Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy
http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=91&Itemid=102
Park Krajobrazowy Doliny Sanu http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=178&Itemid=191
Park Krajobrazowy Gór Słonnych
http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=189&Itemid=197
Fot. Arek Bulanda Bezmiechowa
..........
...............
.................
......................
.........................
.................
...........
................
...............
..............
|
