Jednym z najpiękniejszych i najcenniejszych pod względem przyrodniczym miejsc w naszym Kraju jest dolina Sanu. O jej walorach krajobrazowych niech świadczą przepiękne zdjęcia znajdujące się i na naszej stronce, my skoncentrujmy się na atrakcjach przyrodniczych.

Fot. Paweł Szymański Nad Otrytem

Jest tego wiele, praktycznie cała dolina na odcinku bieszczadzkim jest objęta ochroną prawną, część należy do Bieszczadzkiego Parku Narodowego, część znajduje się w Parku Krajobrazowym Doliny Sanu, a wszystkie te tereny objęła europejska sieć Natura 2000. Są tu i rezerwaty. Wśród nich na  szczególną uwagę, moim zdaniem, zasługuje częściowy, florystyczny rezerwat przyrody "Śnieżyca Wiosenna w Dwerniczku".

Fot. Robert Mosoń

Rezerwat został powołany przez wojewodę podkarpackiego 21 sierpnia  2001 r. w celu ochrony ze względów naukowych i dydaktycznych stanowiska śnieżycy wiosennej oraz zbiorowisk łąkowych z bogatą florą gatunków chronionych i rzadkich. Położony jest na terenie Gminy i Nadleśnictwa Lutowiska. Bardzo łatwo do niego dotrzeć, gdyż znajduje się tuż obok drogi wiodącej ze Smolnika nad Sanem do Dwernika. Jest dosłownie wciśnięty pomiędzy jezdnię, a San. W 2012 r. zostały wytyczone po drugiej stronie Sanu dwie ścieżki dydaktyczne z których jest widoczny nasz rezerwat.

Fot. Robert Mosoń

Pamiętać jednak należy o tym, że obowiązuje zakaz wstępu na obszar rezerwatu.  To strefa ochrony ścisłej. Podmiotem ochrony jest bogate stanowisko śnieżycy wiosennej w podgatunku karpackim będącej potencjalnym subendemitem wschodniokarpackim. Nasz podgatunek charakteryzuje się tym, że na łodyżkach bardzo wielu osobników są dwa kwiatki.

Fot. Tomek Pudzianowki

Jest to rezerwat podlegający ochronie czynnej, muszą na nim być prowadzone ingerujące w naturalne procesy zabiegi ochronne. Dominującym zbiorowiskiem jest tu łąka ostrożeniowa w fazie zarastania roślinnością ziołoroślową, głównie wiązówką. Co pewien czas część rezerwatu jest wykaszana. Łąka wygląda wtedy naprawdę ciekawie, jak specyficzna szachownica, na przemian pas skoszonej roślinności i pas rosnących roślin.

Fot. Tomek Pudzianowski

Rezerwat rozciąga się na terasie zalewowej Sanu. To właśnie tu, wzdłuż naszych strumieni, potoków i rzeczek ścielą się łany śnieżycy wiosennej i innych geofitów. Tak o tym pisze Kazimierz Zarzycki i Zbigniew Głowaciński w bardzo ciekawej książce "Bieszczady" wydanej przed laty w serii "Przyroda Polska": "

Fot. Beata Kalitan

Halina Piękoś-Mirkowa Zbigniew Mirek "Rośliny górskie"

"Śnieżyca wiosenna Leucoium  vernum

Amarylkowate Amarylidaceae

Opis: roślina wieloletnia, wysokości do 30 cm. Z kulistej cebuli, okrytej brunatnymi łuskami, wyrastają 2-3 (wyjątkowo 4) liście odziomkowe oraz 1 lub 2 bezlistne łodygi kwiatowe. Liście równowąskie, szerokości 4-13 mm, długością dorównujące łodydze lub krótsze od niej, na szczycie tępe. Kwiaty wonne, dzwonkowate, w liczbie 1, rzadko 2, zwisające na szczycie łodygi na cieniutkich szypułkach, z pochwiastym listkiem w nasadzie, zbudowane z okwiatu o 6 działkach długości do 2,5 cm, o barwie białej z żółtą lub zieloną plamką blisko szczytu. Słupek dolny, z rozdętą silnie szyjką. Pręcików 6, krótszych od działek okwiatu, o długich pylnikach. Owocem kulista i mięsista torebka z licznymi drobnymi nasionami.

Okres kwitnienia: marzec -kwiecień

Zasięg ogólny: góry środkowej i południowej Europy

Rozmieszczenie i siedliska: Sudety (subsp. vernum) i Karpaty (subsp. carpatcum), dość częsta; poza górami na Nizinie Śląskiej. Gatunek reglowy. Występuje, niekiedy masowo, w wilgotnych lasach, zwłaszcza olszynkach oraz w zaroślach i na wilgotnych łąkach.

Status ochronny: gatunek objęty ścisła ochroną.

Uwaga: w Polsce występują dwa podgatunki: typowy subsp. vernum i karpacki subsp. carpaticum. Ten ostatni prawdopopodbnie jest subendemitem Karpat Wschodnich."

Fot. Robert Mosoń

Śnieżyca wiosenna jest rośliną trującą. Ciekawie o tym pisze Adam Szary w jakże godnej polecenia książce  "Tajemnice bieszczadzkich roślin. Wczoraj i dziś" : Toksyczność: Roślina zawiera silnie toksyczne alkaloidy - leukoinę i galantaminę, tym niebezpieczniejsza, że występuje zwykle w dużych łanach, kwitnących na przedwiośniu i wtedy czasem bezprawnie pozyskiwana ze stanowisk. Objawy zatrucia: Spożycie ziela lub cebulek, może wywołać ślinotok, biegunkę, wymioty, duszności, drgawki, bolesne skurcze jelit i żołądka oraz niebezpieczne zwolnienie akcji serca, w ostateczności prowadząc co śmierci. Apteka: Z cebul pozyskiwane są alkaloidy: galantanina i likoryna. Różański pisze, że napar i nalewka z cebul śnieżycy pobudza ośrodkowy układ nerwowy, a także kurczy żołądek, macicę, oskrzela i pęcherz moczowy. Zwalnia czynność serca. Autor ten sugeruje wykorzystanie nalewki na atonię (bezwład) przewodu pokarmowego. Ciekawostka jest również to, że galantanina prawdopodobnie usprawnia pamięć przestrzenną mózgu. Osobiście odradzałbym wszelkich eksperymentów."

Fot. Maciej Bajcer Śnieżyczka przebiśnieg często mylona z śnieżycą wiosenną

W rezerwacie oprócz śnieżycy wiosennej występuje wiele gatunków innych cennych i mniej cennych roślin, wśród nich są: cebulica dwulistna, biedrzeniec większy, kilka gatunków jaskrów, kuklik zwisły, kozłek całolistny, żywiec gruczołowaty, wiązówka błotna, turzyce: drżączkowata, zaostrzona, babka lancetowata, jaskry: ostry, rozłogowy, różnolistny,  sitowie leśne chaber austriacki, przetacznik ożankowy firletka poszarpana, kuklik zwisły, przytulia wiosenna, śmiałek darniowy, dzięgiel leśny . No i piękna ciemiężyca zielona.

Fot. Robert Mosoń Cebulica dwulistna

Mi okolice rezerwatu kojarzą się z niedźwiedziem. Pamiętam nasze pierwsze terenowe szkolenie w ramach projektu realizowanego przez Pro Carpathię i Fundację Bieszczadzką. W grupie byli prawie sami przyrodnicy, część naukowców, wszyscy z racji wykształcenia i pasji znakomicie znający bieszczadzką przyrodę i ... ja zafascynowaną naszą bioróżnorodnością.  Kuda mi do nich. Warsztaty prowadził dr Wojciech Śmietana, szukaliśmy śladów bytowania niedźwiedzi. Jakie było moje zdziwienie, gdy zamiast do pięknej karpackiej puszczy, zabrano nas w krzaczory, w  okolice Dwerniczka, w dolinę Sanu. To tu szukaliśmy świeżych śladów Czarnego, widzieliśmy jego tropy, miejsce, gdzie usiłował wejść na drabinę ambony, żerowisko itd.

Fot. Robert Mosoń Trop niedźwiedzia

Misiek był i na terenie chronionym. Oficjalnie nie ma wzmianki o występowaniu niedźwiedzi w rezerwacie, są za to,  rzadkie i mniej rzadkie  ptaki m.in. puszczyk, puszczyk uralski, myszołów, sowa uszata, dzięcioł duży, kos, drozd śpiewak, bocian czarny, kruk. Można tu spotkać liczne  ssaki m.in.: jelenie, sarny, lisy, dziki, kuny leśne, gronostaje, łasice. Teren rezerwatu jest wykaszany, krzewy i młode drzewa usuwane ale cała okolica jest porośnięta gęstymi krzewami. To środowisko odpowiednie do bytowania wielu gatunków płazów i gadów. Są tu: żmije zygzakowate, zaskrońce zwyczajne, jaszczurki zwinki, padalce, żaby trawne, rzekotki drzewne.Ta łąka to raj dla owadów.

Fot. Rafał Robert Dudek Zaskroniec zwyczajny

Mi osobiście śnieżyczka zawsze kojarzy się z wyjątkowym człowiekiem i jego wspomnieniami. Kardynał Stefan Wyszyński, który był wielkim miłośnikiem przyrody tak pisał w "Zapiskach więziennych" : "14 kwietnia 1956, [sobota]
Na zboczu góry, wiszącej nad torem kolejowym, weszliśmy na wspaniałą łąkę, pokrytą śnieżyczkami. Wzruszający obraz! Wszystkie kwiatki otwierały swoje niepokalane serca, jakby patrzyły na niespodziewanych gości z ufnością, pewne swego nieprzepartego uroku czystości i piękna. Spojrzałem wstecz: na linii moich kroków zdeptane główki, rozgniecione listki. To moje dzieło. Tak wygląda i moje życie i moja praca. Zatrzymałem się pod krzewem leszczynowym. Dalej nie mam odwagi iść. Tylko Chrystus może bezpiecznie przez dziewicze pola serc - Qui pergis inter lilia, septus choreus Virginum, sponsus decorus gloria sponsisque reddens praemia Tylko Chrystus niczego nie zdepcze, wszystko osłoni swą delikatną, mistrzowską umiejętnością prowadzenia ludzi. A ja? Zawsze mi to źle wychodziło: niefortunnemu "ojcu". Może jeszcze najlepiej mi sie to udawało, gdym pracował wśród młodzieży akademickiej "Odrodzenie". Ale dziś? Utraciłem jakąś wielką "umiejętność" oddziaływania, zgrubiała mi dusza i serce. Od czego? Patrzę z lękiem na ten skrawek łąki śnieżyczek, którego nie dotknęła moja noga. Jakie to wszystko cudowne! Nie pójdę dalej, nie przejdzie tędy moja noga, niczyjej główki nie trąci, niczyjej nie zmiażdży. Skręciłem w bok i uratowałem kwiaty. "Zachowałem" duszę swoją. A może to tylko pycha?"
"Który przechodzisz się pośród lilii, otoczony chórem dziewic, oblubieniec otoczony chwałą i oblubieńcom oddający nagrody"

Fot. Tomek Pudzianowski

Rezerwat leży na terenie bardzo atrakcyjny pod względem przyrodniczym. To teren Parku Krajobrazowego Doliny Sanu - jednego z najbardziej cennych nie tylko w Polsce ale i w Europie. Coraz częściej padają głosy iż powinien być włączony do Bieszczadzkiego Parku Narodowego. PK Doliny Sanu wraz Ciśniańsko-Wetlińskim Parkiem Krajobrazowym jest otuliną naszego parku narodowego. Warto wiedzieć  iż Bieszczadzki Park Narodowy wraz  ze swoją otuliną wchodzi w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie". Jest Rezerwat utworzony pod egidą UNESCO na terenie Bieszczadów, a te jak zapewne wiecie leża na terenie trzech państw: Polski, Słowacji i Ukrainy. Oczywiście, jest to podział polski, na Słowacji Bieszczady są zwane Bukovske wrchy , a na Ukrainie nikt o Bieszczadach nie słyszał.  Na Słowacji jest PN Poloniny, a na Ukrainie  Użocki Park Narodowy wraz z otuliną.

Fot. Robert Mosoń Czosnek niedźwiedzi

Park Krajobrazowy Doliny Sanu

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=178&Itemid=191

PN Poloniny

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=19&Itemid=19

Fot. Marek Kusiak Jaszczurka zwinka Mi osobiście ten rezerwat na zawsze będzie kojarzył się ze zwinką. Kiedyś byłam tam z grupą, goście byli zachwyceni, fotografowali, jeden z Gości położył się aby zrobić portret śnieżycy. Wykorzystała to jaszczurka, która po nim wspięła się i zaczęła wygrzewać się na ...jego łysinie.

Cały obszar Bieszczadów znajduje się w Europejskiej Siei Ekologicznej Natura 2000, jest tu specjalny obszar ochrony ptaków i specjalny obszar ochrony siedlisk Bieszczady (PLC 180001). Obszar pokrywa się z polską częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie" obejmującego także przygraniczne tereny słowackie i ukraińskie. Wśród chronionych 23 typów siedlisk przyrodniczych są łęgi olszowe i wierzbowe - kod 91 EO - u nas są to nadbrzeżny zespół olszynki górskiej charakteryzujący się dużą bioróżnorodnością, rosną tu często gatunki wschodniokarpackie.

Fot. Robert Mosoń Wawrzynek wilczełyko

W 2011 r. powstał Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Bieszczadzkie na terenie którego leży także nasz rezerwat. W ramach Kompleksu udostępnia  się  turystycznie tereny leśne. Nasz rezerwat można zobaczyć z drugiej strony Sanu, ze ścieżki przyrodniczo-dydaktycznej "Stare Procisne" i ścieżki dydaktycznej "Dwernik-Procisne", biegnących stokówką położoną po drugiej stronie Sanu.

Fot. Robert Mosoń Berda (progi skalne) na Sanie w Dwerniczku, na pierwszy planie knieć błotna

Często turyści pytają się o miejsca, gdzie szczególnie obficie kwitną śnieżyce i inne geofity. To moim zdaniem powinien być temat tabu. Niestety, ta roślina jest nielegalnie pozyskiwana z naturalnych stanowisk do ogródków. W sumie to dziwi mnie, cebulki za niewielkie pieniądze można nabyć w sklepach ogrodniczych. Występuje w całym regionie, szczególnie obficie kwitnie w całej dolinie Sanu, w okolicach Jeziora Myczkowieckiego, na błoniach w okolicach Leska. Szczególnie ładne łany są w dolinie Terebowca w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Park jedną ze ścieżek edukacyjnych, tę biegnącą z Ustrzyk Górnych przez dolinę Terebowca na Szeroki Wierch poświęcił śnieżycy. Jest symbolem ścieżki przyrodniczej "Ustrzyki Górne-Szeroki Wierch".

Fot. Tomek Pudzianowski

Opracowanie Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski, pilot wycieczek nr tel. 502 320 069

Polecam nasze usługi przewodnickie - cena  od 250 zł netto, od 350 brutto  faktura VAT. Programy wycieczki przygotowuję indywidualnie dla każdej grupy dostosowując je do możliwości finansowych i zainteresowań grupy. Proszę o kontakt telefoniczny Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski i turystyczny, pilot wycieczek 502 320 069 Bieszczady i okolice oferują dla grup zorganizowanych multum atrakcji, wśród nich są: wycieczki górskie, wycieczki po ścieżkach dydaktycznych, spacery po górskich dolinach, miejscach cennych przyrodniczo, wycieczki rowerowe, spływy kajakowe  i na pontonach, jazda konna pod okiem instruktora, bryczki, wozy traperskie, prelekcje, pokazy filmów przyrodniczych, diaporam,  warsztaty przyrodnicze, warsztaty kulturowe, warsztaty fotografii przyrodniczej,  wizyty w wielu ciekawych miejscach np. hangary na szybowisku w Bezmiechowej, bacówkach z serami Bacówka Nikosa 504 750 254, zagroda edukacyjna Serowy Raj w Bukowcu, sery można zamówić telefonicznie 697 761 807 zwiedzanie muzeów,  galerii, cerkwi i dawnych cerkwi,  ruin, "zaliczanie" punktów widokowych, nawiedzanie sanktuariów, izby pamięci prymasa Wyszyńskiego, spacer po udostępnionych turystycznie rezerwatach, rejsy statkiem  po Jeziorze Solińskim, żaglowanie po Jeziorze Solińskim spotkania z naukowcami, ludźmi kultury, artystami itd. np. przy ognisku, zakup ziół i przypraw u Adama (Numer telefonu do Adama 723 652 669, towar można zamówić drogą pocztową.) itp. Koszt obiadu to w przypadku grup młodzieżowych jest od 15 zł do 25 zł. W tym roku mamy bardzo rozwiniętą ofertę edukacyjną na którą składają się warsztaty i prelekcje: kulturowe, przyrodnicze, związane ze starymi rzemiosłami, fotografii przyrodniczej itd. Cena od 800 zł/grupa warsztaty przyrodniczo-fotograficzne, od 12 zł/os warsztaty pieczenia chleba i proziaków, robienia masła i smażenie konfitur.

Fot. Marek Kusiak Złoć żółta

Polecam Chmiel

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=188&Itemid=193

Szeroki Wierch

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=106&Itemid=111

Fot. Robert Mosoń Chmiel

Polecam artykuł dr hab. Grzegorza Piątka

OCHRONA I RESTYTUCJA GÓRSKICH I PODGÓRSKICH LASÓW ŁĘGOWYCH

Abstrakt

Na strukturę i roślinność górskich lasów łęgowych największy wpływ wywiera woda przepływowa rzek. Szybkość i zmienność amplitudy górskich pływów determinuje dynamizm i otwartość zbiorowisk nadrzecznych. Dzięki temu łęgi górskie należą do najbogatszych i najbardziej zróżnicowanych florystycznie zespołów leśnych. Niewielkie znaczenie produkcyjne, przy dużej roli pozaprodukcyjnej predystonuje te zbiorowiska do grupy chronionych w sieci Natura 2000.

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=260&Itemid=326

Fot. Rafał Robert Dudek Rzekotka drzewna